Báo cáo của WEF cũng phù hợp với nhận định của Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) về Môi trường kinh doanh 2007 mới được công bố, theo đó VN xếp hạng 104/175 nền kinh tế thế giới. Vị trí của VN đã bị sụt 6 bậc so với năm trước (ở vị trí 98). Vậy đâu là nguyên nhân của hiện tượng này?

Tăng trưởng chưa tương xứng tiềm năng

Kinh tế VN hiện đang đạt tốc độ tăng trưởng 7.5%/năm. Đây có thể coi là con số hài lòng với một số người cầu yên. Bởi ít ra nó cũng tăng trưởng cao hơn những năm trước, nhưng so với các nước láng giềng như Trung Quốc (10%) Campuchia (9,8%) thì tỷ lệ tăng trưởng này vẫn còn quá khiêm tốn.  Đó là nhận định của TS Nguyễn Văn Nam, nguyên thành viên ban nghiên cứu của Thủ tướng.

TS Nguyễn Văn Lịch- Viện trưởng viện nghiên cứu Thương Mại lại có cách đánh giá khác: Nền kinh tế VN chưa thể gọi là lạc quan. Chưa có gì gọi là nhân tố mới. Việc xuất khẩu quanh đi quẩn lại chỉ mấy mặt hàng: nguyên liệu thô (than đá, dầu mỏ), hàng nông sản (cafe, gạo) hàng công nghiệp nhẹ, giá trị gia công thấp (Dệt may, giày gia) hàng công nghệ cao hầu như chưa có.

Những yếu tố tăng trưởng là do thành quả của tiền đề cũ chứ chưa có đột phá mới. Nhưng tiền đề cũ không phải là một động lực vô tận. Khi các nhân tố cũ kém tác dụng cần phải tạo ra động lực mới, nhưng chính sách chưa đáp ứng được nhân tố ấy. Việc chuyển đổi các doanh nghiệp nhà nước là một ví dụ.

Ông Nguyễn Trần Bạt, chủ tịch Vietconsult Group cho rằng, việc tăng trưởng của nền kinh tế VN phần nhiều là do sức sống bản năng của nền kinh tế chứ không phải do tác nhân quản lý. Nền kinh tế VN bị trì trệ trong nhiều thập niên, khi những ràng buộc cũ được dỡ bỏ, sức sống bản năng trỗi dậy, đó là nhân tố chính thúc đẩy tăng trưởng.

Những nỗ lực trong cải cách hành chính chủ yếu là chữa trị hiện tượng chứ chưa đi sâu vào bản chất, căn nguyên sâu xa. Việc xây dựng khung khổ pháp lý cho một nền kinh tế thị trường đích thực diễn ra chậm, lại bị chi phối bởi tư duy cũ nên vẫn còn tình trạng, luật khá thông thoáng nhưng thông tư, nghị định hướng dẫn thắt chặt. Không những thế còn chậm ban hành. Một số luật mới như, Luật Thuế xuất nhập khẩu, Luật Hải quan sửa đổi, Luật Thương mại, và Luật Dân sự mới, có xu hướng tạo điều kiện cho môi trường kinh doanh ở VN thông thoáng hơn nhưng sự vận dụng vẫn còn không ít vướng mắc.

Đổi mới do sức ép từ bên ngoài, chưa do tự thân

Nhìn lại, công cuộc đổi mới của VN chủ yếu do hai động lực chính: Sức ép từ nhân dân và sức ép từ bên ngoài.

Nếu như trong những năm giữa thập niên 80, do đời sống nhân dân khốn cùng, chúng ta buộc phải buông một số lĩnh vực để nhân dân chủ động hơn trong việc phát huy nội lực, khai thác tiềm năng đất đai. Còn trong giai đoạn hiện nay, đổi mới chủ yếu do sức ép hội nhập. Từ việc thể chế hóa nền kinh tế, từ bỏ bảo hộ, cởi trói cho doanh nghiệp doanh nhân, tạo môi trường đầu tư thông thoáng đều do sức ép từ bên ngòai. Muốn tham gia sân chơi với thiên hạ, không có cách nào khác phải đáp ứng yêu cầu, chuẩn mực của họ.

Trong lĩnh vực hành chính cũng vậy, với hàng trăm thủ tục chồng chéo, phiền hà khiến cán bộ công quyền có thể mặc sức vận dụng tùy theo mức độ thiện chí với doanh nghiệp. Một doanh nghiệp trong ngành vận tải cho rằng, khó nhất là cái mới chưa được xác lập còn cái cũ thì chỉ bị phê phán mà chưa hoàn tòan mất đi. Ông cũng cho biết, khi giá xăng dầu tăng, dĩ nhiên là các doanh nghiệp có thể chủ động điều chỉnh giá cước cho phù hợp với chi phí, nhưng muốn thay đổi giá cước phải xin phép, mặc dù Pháp Lệnh không qui định như vậy.

Trong lĩnh vực đóng thuế, VN đứng thứ 120 trong số 175 quốc gia. Theo kết quả điều tra của WB, các doanh nghiệp ở VN thường mất trung bình 1.050 tiếng đồng hồ, tương đương với 130 ngày làm việc để hoàn tất các thủ tục liên quan đến đóng thuế. Báo cáo cũng cho biết con số tổng hợp về số thuế thực sự phải đóng là 41,6%, cao hơn nhiều so với mức thuế thu nhập doanh nghiệp chính thức 28%.

Việc đổi mới do nhận thức, do tự thân hầu như chưa có nhiều. Cũng chính vì nhận thức chưa thoát ly được những ràng buộc cũ về tư duy nên công cuộc đổi mới lúc nhanh, lúc chậm, lúc tiến, lúc dừng, thậm chí có bước thụt lùi. TS Nguyễn Văn Nam lấy ví dụ: Luật đầu tư là một bước lùi, thậm chí, đến thời điểm này vẫn chưa có nghị định hướng dẫn thi hành.

Bên cạnh những ý kiến tiêu cực, một chuyên gia của Viện Nghiên cứu quản lý KT Trung ương cho rằng, VN có cơ sở để hy vọng sẽ cải tiến được thứ bậc của mình trong thời gian tới vì có nhiều luật lệ mới tiến bộ hơn ra đời.  Luật Đầu tư chung, Luật Doanh nghiệp mới và các Nghị định hướng dẫn thi hành dự kiến ban hành trong nửa cuối năm nay sẽ rút ngắn thời gian thành lập doanh nghiệp và nâng cao yêu cầu công khai thông tin, một yếu tố giúp bảo vệ nhà đầu tư. 

Chưa thu hẹp được khoảng cách

Không thể phủ nhận những nỗ lực cải cách môi trường đầu tư của VN, tuy nhiên những nỗ lực đó chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc sống, đặc biệt là chưa thu hẹp được khoảng cách so với các nước khu vực. Đây là sự khắc nghiệt của cuộc đua, theo nhận định của ông Hồ Xuân Hùng, Phó trưởng ban đổi mới và phát triển doanh nghiệp Nhà nước. Ông Hùng cho rằng, đường lối đổi mới đã rõ, quy định thông thoáng, tuy nhiên đội ngũ công chức hiện chưa bắt kịp yêu cầu của công cuộc đổi mới. Chất lượng của bộ máy công quyền còn yếu. Thêm vào đó là sự tùy tiện, lạm quyền của công chức. Sự đổi mới của bộ máy công quyền đòi hỏi phải có thời gian và cần tới những chính sách quyết liệt hơn.

Hầu hết các chuyên gia, khi được hỏi về tương lai của môi trường cạnh tranh ở VN đều tỏ ra lạc quan. Ông Nguyễn Ký, nguyên Phó trưởng ban Nghiên cứu của Thủ tướng cho rằng, sức ép của minh bạch, công khai hóa khiến môi trường cạnh tranh ngày càng tốt hơn. Cùng với đó là quyết tâm chống tham nhũng của chính phủ. Minh bạch trong mọi mặt của đời sống xã hội, nhân tố quan trọng để tạo niềm tin mới. Có niềm tin mới có động lực mới.

Ông Hùng cho rằng, đường lối phát triển kinh tế sau Đại hội X  rõ hơn rất nhiều. Hướng đưa đất nước vào con đường hội nhập là không thể thay đổi, không lùi được. Trong lĩnh vực đổi mới doanh nghiệp nhà nước, sẽ có nhiều đột phá, Trước hết là việc chuyển đổi, sắp xếp lại các tổng công ty, các tập đoàn lớn để tăng sức cạnh tranh. Một số tập đoàn, tổng công ty lớn như Vinatex, Vinashin, Vinaconex, Incombank...  sẽ được cổ phần hóa. Chính phủ cũng sẽ tiến hành những biện pháp nhằm tạo môi trường, hành lang pháp lý, để các doanh nghiệp hoạt động theo luật doanh nghiệp. Những doanh nghiệp được cổ phần cũng sẽ được rà soát lại, bán bớt cổ phần nhà nước, những lĩnh vưc mà Nhà nước không cần nắm giữ.

Hải Lan

Nguồn: http://www.vietnammet.vn, ngày 28/9/2006