Giải Nobel kinh tế năm nay đã được trao cho nhà kinh tế người Mỹ Edmund S. Phelps, năm nay 73 tuổi, bảo vệ Tiến sĩ kinh tế tại Đại học Yale năm 1959, và từ năm 1971 đến nay là Giáo sư khoa Kinh tế học, Đại học Columbia. Trước đó, ông cũng từng giảng dạy tại Đại học Yale và Đại học Pennsylvania.

Các công trình nổi bật nhất của ông xuất hiện vào cuối những năm 60, nghiên cứu về sự tác động qua lại giữa lạm phát và thất nghiệp cũng như quá trình động học kinh tế của giá và tiền công.

Giải Nobel Kinh tế 2006 được trao cho ông vì những phân tích về sự hoán đổi giữa tỉ lệ lạm phát và thất nghiệp tại những thời điểm khác nhau trong các chính sách vĩ mô. Theo Viện Hàn lâm Hoàng gia Thụy Điển - nơi quyết định ai sẽ là chủ nhân các giải Nobel, “công trình của Edmun Phelps làm chúng ta hiểu biết sâu sắc hơn mối liên hệ giữa các tác động ngắn hạn và dài hạn trong chính sách kinh tế. Đóng góp của ông có tác động quan trọng đến các nghiên cứu kinh tế cũng như chính sách.”

Trong những năm 1950 và 1960, quan điểm về sự đánh đổi giữa tỉ lệ lạm phát và tỉ lệ thất nghiệp được hình thành, gắn liền với sự ra đời của đường cong Philip. Đường cong Phillips dốc xuống phía phải, trên một đồ thị hai chiều với trục hoành là tỷ lệ thất nghiệp và trục tung là tỷ lệ lạm phát.

Kinh tế Mỹ thập niên 1960 có hiện tượng tỷ lệ lạm phát khá cao mặc dù tốc độ tăng trưởng GDP cũng cao. Các nhà kinh tế học trường phái Keyness đã sử dụng đường cong này để giải thích hiện tượng trên. Dọc theo đường cong Phillips, hễ tỷ lệ thất nghiệp giảm xuống thì tỷ lệ lạm phát sẽ tăng lên, và ngược lại.

Từ đó, các nhà kinh tế học của trường phái này lý luận rằng để giảm tỷ lệ thất nghiệp, chính phủ đã sử dụng chính sách quản lý tổng cầu, song do tỷ lệ thất nghiệp có quan hệ ngược chiều bền vững với tỷ lệ lạm phát, nên tăng trưởng kinh tế cao đương nhiên gây ra lạm phát. Do vậy, lạm phát là cái giá phải trả để giảm tỷ lệ thất nghiệp.

Tuy nhiên, những tư tưởng thống trị của các nhà kinh tế học trường phái Keyness đã không thể giải thích được nhiều hiện tượng kinh tế, đặc biệt trong dài hạn. Chẳng hạn, tại sao tình trạng tỉ lệ thất nghiệp không tự nguyện gia tăng có thể quan sát thấy ngay cả trong những giai đoạn nền kinh tế vận hành tốt, hay tỉ lệ thất nghiệp tăng cùng chiều với tỉ lệ lạm phát, không tuân thủ đường cong Phillips.

Trong những năm cuối của thập niên 60, các bài báo của Edmund Phelps đã đưa ra quan điểm phản bác lại những quan điểm trên về mối quan hệ giữa thất nghiệp và lạm phát. Phelps đã chỉ ra rằng lạm phát không chỉ phụ thuộc vào tỉ lệ thất nghiệp mà còn phụ thuộc vào kỳ vọng của các hãng và người lao động về việc tăng giá và tiền lương.

Mô hình đầu tiên ông đưa ra giải thích vấn đề này, được biết đến như sự điều chỉnh đường cong Phillips, được gọi là  “đường cong Phillips điều chỉnh theo kỳ vọng”. Trên cơ sở mô hình này, ông chỉ ra với một tỉ lệ thất nghiệp cho trước, việc gia tăng một đơn vị trong tỷ lệ lạm phát kỳ vọng cũng có xu hướng đẩy tỷ lệ lạm phát thực thêm một đơn vị. Trong quá trình thiết lập giá và đàm phán về lương, hãng và người lao động đặt cơ sở cho những quyết định của mình dựa trên dự tính của họ vào diễn biến của giá và tiền công lao động trong tương lai.

Giả thiết này được ủng hộ mạnh mẽ từ những bằng chứng thực nghiệm trên hệ quả của nó (với giả thiết tiên nghiệm tác động của tỉ lệ lạm phát dự đoán lên lạm phát thực có thể nhỏ hơn khi tỉ lệ lạm phát rất thấp).

Các phân tích của Phelps đã ngược hẳn với những quan điểm trước đó về khả năng có một chính sách tiền tệ và tài chính nhằm gia tăng thường xuyên số việc làm. Thay vì vậy, kết luận của ông là không có sự đánh đổi trong dài hạn giữa tỉ lệ lạm phát và thất nghiệp, vì tỉ lệ lạm phát trông đợi sẽ tự điều chỉnh theo tỉ lệ lạm phát thực.

Trước tình hình thế giới không ổn định và nền kinh tế Mỹ luôn ngấp nghé trong tình trạng lạm phát, việc giải Nobel năm nay được trao cho nghiên cứu chính sách về lạm phát và thất nghiệp cũng là điều dễ hiểu, cho dù những nghiên cứu đó đã được công bố từ cuối những năm 60.

Theo thông lệ, bài giảng về công trình đoạt giải của Phelps sẽ được tổ chức vào ngày 8/12 tới tại Đại học Stockholm và sẽ được đăng tải trên trang web chính thức của giải Nobel.

Trương Trí Vĩnh

Nguồn: http://www.vneconomy.com.vn, ngày 10/10/2006