Trước 5 giờ chiều giờ địa phương (Geneva muộn hơn Hà Nội 5 tiếng), tâm trạng các thành viên đoàn đàm phán Việt Nam và các nước thành viên Ban công tác về việc gia nhập WTO của Việt Nam (WP) đều căng thẳng. Những tham vấn của từng cấp đối tác, của nhóm nhỏ, nhóm to đã hết sức khẩn trương suốt từ sau sáng ngày 9/10 (sau khi phiên họp chính thức của WP thực ra chỉ diễn ra khoảng 30 phút). Bộ trưởng Trương Đình Tuyển đã phải nhiều lần bỏ ra ngoài hút thuốc lá, các nhà đàm phán của ta hết sức hồi hộp.

Vì vậy, có những thời điểm tôi tưởng chừng như không thể kết thúc được, nhưng sau đó nhờ có sự nỗ lực và hỗ trợ của các bên, kể cả tổng giám đốc WTO Pascal Lamy cũng tìm cách gián tiếp tác động nên VN mới sớm kết thúc đàm phán.

Cả quá trình đàm phán dài, sự chỉ đạo của các cấp, bao nhiêu công sức và thời gian khó nhọc đã trải qua...giờ đây một lần nữa lại đứng trước thách thức nặng nề.

Hành lang gác 3 ngoài phòng họp E của Trụ sở WTO có lúc náo động lên rồi lại vụt tắt, có lúc yên tĩnh chỉ còn nghe bước chân đi lại của mọi người, các nhà đàm phán của các đối tác cầm điện thoại di động trên tay, họ đang liên hệ với các cấp cần thiết để hỏi ý kiến về những vấn đề cuối cùng đang bế tắc... Trong trạng thái lo lắng phiên đàm phán không thể kết thúc, nếu sẽ phải hoãn lại chưa biết hậu quả sẽ đến đâu, chúng tôi vẫn cố gắng hy vọng chờ đợi và cuối cùng "phút 89" cũng đã đến. Đại sứ Eirik Glenne mời tất cả các đối tác vào phòng E tiếp tục cuộc họp và ông tuyên bố, và theo ông mọi vấn đề đã được giải quyết ổn thoả...

Ngay sau khi chủ tịch Ban công tác Eirik Glenne tuyên bố “VN hoàn tất đàm phán đa phương” thì tất cả các thành viên tham gia đàm phán đều đứng lên vỗ tay rất lâu chúc mừng VN đã nỗ lực trong 11 năm qua để có được ngày hôm nay. Và tôi nhận thấy một điều là hầu hết mọi người đều thể hiện sự hân hoan trên mỗi khuôn mặt, chuyển từ thái cực căng thẳng trước đó sang vui mừng tột độ.

Bộ trưởng và các nhà đàm phán của ta đã đến bắt tay từng người và cảm ơn họ đã hiểu và thông cảm, đã hỗ trợ và linh hoạt để có thể cùng đi đến kết thúc. Đoàn đàm phán Việt Nam rất xúc động khi Tổng Giám đốc WTO, ông Pascal Lamy đã mở sâm banh nồng nhiệt chúc mừng Bộ trưởng Trương Đình Tuyển và đoàn đàm phán.

- Vậy cụ thể, chúng ta đã đạt được những kết quả gì sau phiên đàm phán ngày 13/10?

- Sự nhất trí của tất cả các bên tham gia đàm phán về nội dung và câu chữ lời văn của 3 văn bản của "gói" kết nạp: Bảng biểu cam kết về hàng hoá, Bảng biểu cam kết về dịch vụ  và Báo cáo toàn bộ nội dung đàm phán gia nhập WTO của Việt Nam. Có thể hiểu cụ thể thế này: Trước 5 giờ chiều ngày 13/10/2006, trong các văn bản này còn để nhiều dấu ngoặc (...) vì các bên chưa thống nhất được nội dung cam kết và ngôn ngữ miêu tả cam kết, thì đến thời điểm 5 giờ chiều hôm đó, tất cả các dấu ngoặc đã được các bên đồng ý chấp nhận bỏ đi khỏi văn bản hoặc mở ra đưa vào văn bản chính thức.

Việt Nam có phải trả giá quá cao?

Vì sao Việt Nam được xem là đã hoàn tất đàm phán đa phương nhưng vẫn cần có một phiên đàm phán cuối cùng vào ngày 25-26/10? Theo ông, liệu còn điều gì trở ngại VN trở thành thành viên chính thức của WTO vào tháng 11/2006?

- Như tôi đã giải thích ở trên, đến những phút chót của cuộc họp chiều 13/10, các văn bản đã được thoả thuận để nội dung nào, câu chữ ra sao, loại bỏ điều gì, dòng nào... Vì vậy, từ tuần sau (16/10), Vụ Đàm phán gia nhập của WTO sẽ chỉnh sửa lại toàn bộ theo các thoả thuận cuối cùng, có văn bản "sạch", và đương nhiên cần có cuộc họp chính thức để thông qua các văn bản "sạch" đó. Đây chính là Phiên đa phương chính thức ngày 26/10 sẽ làm nhiệm vụ này, để có hiệu quả cao nhất, sẽ có phiên không chính thức trước đó vào ngày 25/10. Chủ tịch WP cũng đã thông báo sẽ đề nghị Đại Hội đồng WTO- mà Chủ tịch cũng chính là ông- họp phiên đặc biệt vào ngày 7/11 để kết nạp Việt Nam. Mọi hoạt động từ nay đến đó nhằm bảo đảm cho lộ trình này diễn ra một cách thuận lợi.

- Trước thềm phiên họp đa phương lần này, Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển đã từng nói không nên đặt mốc thời điểm gia nhập WTO để chấp nhận những đòi hỏi thái quá của các đối tác. Chính vì thế, đã có những quan ngại rằng liệu chúng ta có phải trả giá cao để đạt được những thỏa thuận cuối cùng vào ngày 13/10 này không?

- Thật ra vấn đề thỏa thuận cuối cùng thuộc về đàm phán giữa các nước với nhau. Nếu họ “ép” thì đã “ép” suốt cả quá trình chứ không riêng gì phiên đàm phán ngày 13-10, song tất cả những vấn đề đó chúng ta đều đã có các phương án chuẩn bị đối phó cho quá trình đàm phán.

Vấn đề quan trọng ở đây là chúng ta đã kết thúc với từng nước trong vấn đề đàm phán đa phương. Trong vấn đề đa phương, chúng ta phải tính đến việc xử lý quan hệ của VN với từng nước, tính đến lợi ích của VN và các bên tham gia và giải quyết lợi ích các bên tham gia. Trên thực tế, có những vấn đề họ đồng ý với VN nhưng nước khác họ lại không chấp nhận, vì vậy cần phải tìm ra “ngôn ngữ” chung giữa các bên tham gia.

Không thể lường hết hậu quả nếu không kết thúc được đàm phán

- Việc Việt Nam gia nhập WTO vào cuối năm nay có lợi gì so với thời điểm đầu năm hay giữa năm 2007?

- Từ trước tới nay đã có nhiều phân tích khá sâu sắc về đàm phán gia nhập WTO và hội nhập. Càng tham gia muộn, chúng ta càng thua thiệt. Ngay vừa rồi nếu chúng ta không thể đàm phán để kết thúc được những vấn đề khá căng thẳng và phải vận động quyết liệt này, không chỉ trên bàn đàm phán ở Geneva, mà cả ở Hà Nội và thủ đô các nước, Lãnh đạo ta đã chỉ đạo, lãnh đạo Bộ Ngoại giao và các Đại sứ của ta ở các nước cũng vào cuộc trong hoàn cảnh thời gian chênh lệch, lại rơi vào ngày "13-Thứ Sáu"... thì tôi có thể hình dung hậu quả hoàn toàn không tốt cho ta tý nào nếu cái thời khắc quyết định đó chưa xảy ra bây giờ mà lại phải đợi đến thời điểm nào khác sau này. Cũng có thể vì không kết thúc được, các vấn đề mới sẽ nảy sinh có thể sẽ rất lớn, mà chúng ta biết rồi,để có được các phương án giải quyết các vấn đề trong đàm phán phải cần rất nhiều thời gian và công sức.

- Theo kinh nghiệm của các nước đi trước, từ nay, Việt Nam cần phải làm gì cho Lễ kết nạp Việt Nam trở thành thành viên WTO? Việc kết nạp dự kiến sẽ diễn ra tại đâu?

- Có hai diễn đàn để kết nạp một thành viên mới của WTO: Thứ nhất là Hội nghị cấp Bộ trưởng WTO (cơ quan quyền lực cao nhất của WTO), thường họp hai năm một lần. Ví dụ Hội nghị tại Doha-Qatar 2001 đã kết nạp Trung Quốc và Đài Loan, Hội nghị Cancun-Mexico năm 2004 đã kết nạp Campuchia và Nepal.

Trong trường hợp đàm phán gia nhập của một nước đã kết thúc mà thời gian không thuận với thời gian họp Hội nghị Bộ trưởng tại thì Đại hội đồng WTO sẽ họp phiên đặc biệt để kết nạp thành viên mới ngay tại Trụ sở WTO ở Geneva, chẳng hạn Saudi Arabia được kết nạp theo hình thức này năm 2005. Lễ kết nạp diễn ra sẽ rất trọng thể, cả thế giới đều coi đây là sự kiện trọng đại, nước thành viên được coi đây là dấu ấn bước ngoặt trong hội nhập vào nền kinh tế thế giới, vì vậy mọi chuẩn bị đều được cân nhắc sao cho đạt được hiệu quả cao nhất.

Ngô Vũ (thực hiện)

Nguồn: http://www.vietnammet.vn, ngày 15/20/2006