Trao đổi với báo giới, PGS.TS Nguyễn Văn Nam - nguyên thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tướng - phân tích: tạo điều kiện pháp lý còn tốt hơn trợ giúp tài chính cho doanh nghiệp.

Trợ giúp tài chính tạo bất công

Trợ giúp tài chính có một đặc điểm rất quan trọng, đó là nó chỉ dành cho số ít doanh nghiệp nhà nước. Lợi thì cho thiểu số, nhưng hại thì cả nền kinh tế phải chịu?

Thế giới họ gọi các biện pháp trợ cấp là hành vi bóp méo thương mại. Các doanh nghiệp luôn phải cạnh tranh, thế mà tự dưng anh giảm thuế cho người này, bù lỗ cho người kia.

Thứ nhất, nó làm thui chột ý chí cạnh tranh của chính doanh nghiệp được cho tiền, khiến trì trệ hóa; thứ hai, nó cấu vào ngân sách một khoản mà đáng ra nếu dùng để đầu tư cải tạo hạ tầng thì tất cả doanh nghiệp Việt Nam đều được lợi.

Nhìn rộng ra, nó gây bất công bởi đem lợi ích đến cho các doanh nghiệp không từ sản xuất và cạnh tranh công khai. Đó là chưa kể đến qui luật: một khi đã ưu ái người này thì ít nhiều sẽ gây thiệt hại cho người kia. Trợ cấp lại thường chỉ nhằm vào doanh nghiệp nhà nước. Nên người ta mới áp thuế chống bán phá giá. Mà thuế thì tất cả doanh nghiệp phải chịu. Đó là sự bất công.

Tại Việt Nam, trợ cấp của Nhà nước ít nhiều gắn với lợi ích của những người có quyền phân phát nguồn tiền đó. Nên trợ cấp sẽ khó mất đi, nó cứ còn, ngấm ngầm theo một hình thức nào đó?

Tín dụng ưu đãi xuất khẩu, giảm thuế, thưởng xuất khẩu... cho một số doanh nghiệp đã đành. Bây giờ vẫn còn cái ngấm ngầm hơn. Như xóa nợ. Khi doanh nghiệp nhà nước kinh doanh thua lỗ, không thể trả nợ thì xảy ra khoanh và xóa nợ. Đó có thể nói là xóa nợ xấu cho ngân hàng, là giải quyết khó khăn cho “đầu tàu kinh tế”...

Nhưng thực chất nó là một kiểu trợ giúp tài chính. Theo số liệu mà tôi biết thì có năm xóa nợ tới hơn 10.000 tỉ đồng (!). Gần đây có tiến bộ là không chỉ xóa nợ cho doanh nghiệp nhà nước, mà còn cho cả hợp tác xã, tư nhân ở các chương trình như đánh bắt cá xa bờ, làm nhà trên cọc ở đồng bằng sông Cửu Long, đưa giống mới đến bà con nông dân... Nhưng đó thường là những dự án do chủ trương sai.

Xóa nợ rồi, không ai tính thiệt hại xã hội phải gánh, không ai phải chịu trách nhiệm nữa? Ngay với doanh nghiệp, ta cũng chưa có nghiên cứu xem sau khi xóa nợ, doanh nghiệp có tốt lên hay lại nợ tiếp?

Tất nhiên để được xóa nợ, doanh nghiệp phải có phương án xem xóa nợ rồi sẽ thế nào, biện pháp để không nợ nữa... Nhưng thực tế họ có làm được không, thực hiện tốt hay kém thì ta chưa có bộ phận chuyên trách mà thường chỉ ngành nào ngành ấy theo dõi, ngân hàng nào thoát được nợ xấu thì cảnh giác mấy con nợ cũ...

Trong khi các doanh nghiệp thua lỗ, muốn đổi đời, chỉ xóa nợ thôi không đủ. Các nước khác họ cũng có thanh lý nợ. Nhưng họ có luật đàng hoàng, kèm theo là biện pháp tổng thể. Họ phải nắm cái gì tạo ra thua lỗ. Rồi xóa nợ phải đi kèm xóa cơ chế cũ, xử lý con người. Chứ cứ chờ ông giám đốc cùng tất cả bộ sậu cũ về hưu thì có xóa nợ rồi cho thêm tiền cũng... hết.

Như vậy xóa nợ quá tế nhị, quá sơ hở, chỉ các ngân hàng là hoan nghênh nhiệt liệt. Theo ông, có biện pháp nào tốt hơn xóa nợ?

Cơ chế xóa nợ phải rõ ràng để không làm lợi một cách quá dễ dãi cho một đối tượng nào đó. Khi một doanh nghiệp nợ, thay vì phải bỏ tiền ra xóa nợ (thực chất là mua lại nợ của các ngân hàng những khoản mà họ khó thu được), thì Nhà nước hoàn toàn có thể bán, khoán, cho thuê doanh nghiệp.

Doanh nghiệp yếu kém trong ngành viễn thông chẳng hạn, một năm chỉ lãi 1.000 tỉ đồng, trong khi người khác sẵn sàng nộp 1.500 tỉ đồng/năm nếu được thuê doanh nghiệp ấy thì ta nên cho thuê, vì vừa cải cách được bộ máy, vừa thu tận dụng được thế mạnh của doanh nghiệp mà xã hội phải dày công đóng góp mới gây dựng được. Còn yếu quá thì có thể bán.

Như mới đây có liên doanh được bán với giá 1 đôla. Người mua sẽ gánh toàn bộ nợ. Nếu Nhà nước cũng học theo cách này thì đỡ được khoản rất lớn.

Bán, khoán, cho thuê doanh nghiệp đã được nhắc đến từ lâu nhưng vẫn không được thực hiện?

Xóa nợ hay trợ cấp là biện pháp dễ nhất, có thể xử lý bằng các biện pháp hành chính. Việt Nam rất thạo hành chính. Bộ máy hành chính thích ra các biện pháp hành chính. Chứ nếu bán, cho thuê thì là các hành vi kinh tế rồi. Rồi đằng sau các quyết định hành chính trị giá hàng chục tỉ đồng rất có thể là móc ngoặc, tư túi nữa.

Hiện vẫn còn tâm lý “hỗ trợ” nhân danh lợi ích nhà nước và đời sống công nhân. Khi tâm lý bù lỗ, trợ cấp này vẫn còn thì chúng ta nên làm thế nào?

Sớm muộn gì cũng phải bỏ trợ cấp tài chính, dù hình thức này hay hình thức khác. Trước đây doanh nghiệp quốc doanh được ưu ái vì thời bao cấp nó được coi là cánh tay nối dài của Nhà nước để lo cho dân. Nhưng nay Nhà nước đã bắt nó hạch toán, tự thu chi nên bản chất nó không phải lo cho dân nữa. Nếu Nhà nước cứ hỗ trợ, nó cứ tận dụng để tìm cách thu lãi. Vả lại, hỗ trợ nhiều cho doanh nghiệp nhà nước không có lợi.

Vì dù chiếm đến 80% vốn toàn xã hội, được ưu ái trong kinh doanh nhưng chỉ 20% có lãi, còn lại 80% lỗ hoặc chỉ đủ ăn. Đó là con số thảm hại. Nên vấn đề là Nhà nước, nếu theo cam kết WTO chưa phải dừng hỗ trợ ngay, thì nên hỗ trợ theo vùng, theo ngành. Ngành này, vùng này ưu tiên phát triển sản phẩm A thì cứ ai làm được sản phẩm A tôi hỗ trợ.

Trợ cấp cũng vậy, phải đến tận tay người nhận. Trước đây ta có tín dụng ưu đãi để mua thóc cho nông dân. Nhưng lại qua các công ty thì dễ xảy ra tình trạng anh ta mua 10 vạn tấn, anh ta kê lên 20 vạn, tiền nhà nước mất mà nông dân không chắc đã bán được thóc với giá nhà nước hỗ trợ mua, có thì cũng rất ít.

Cải cách pháp lý để bù trợ giúp tài chính

Nhà nước phải hỗ trợ để doanh nghiệp làm ăn, đó là chuyện cần làm. Nhưng vấn đề là hỗ trợ như thế nào để vừa phù hợp thông lệ quốc tế, vừa có lợi cho quảng đại quần chúng?

Việc bù lỗ, hỗ trợ vật chất bắt buộc phải thay đổi. Nhưng như thế không có nghĩa Nhà nước không đoái hoài đến doanh nghiệp. Vấn đề là có những trợ giúp tốt hơn trợ giúp tài chính rất nhiều, nó vô hình, cực kỳ quan trọng nhưng lại chưa được quan tâm đúng mức. Vì nó đòi hỏi Nhà nước phải tự thay đổi mình.

Như cải cách hành chính, trong sạch hóa bộ máy. Làm sao để các doanh nghiệp chở hàng hóa trên đường không bị cảnh sát “làm luật”, ra cảng không bị hải quan “làm luật”, đóng thuế cũng không cần phải “làm luật”...

Phải như APEC vừa rồi, nhiệm vụ anh cảnh sát giao thông là phải điều hành giao thông. Anh phải đứng giữa đường mà điều hành, chứ anh cứ núp vệ đường hay vác gậy đi chặn xe, huyện nào cũng bày ra hai trạm, là để “chặt chém”. Anh quản lý thị trường cũng phải trả lời câu hỏi rõ ràng: anh lập trật tự thị trường hay đi phạt?

Còn nhập nhằng là còn tiêu cực. Xóa bỏ cái tiêu cực đó chính là trợ giúp tài chính lớn nhất, cái chúng ta còn có thể làm tốt hơn cho doanh nghiệp.

Nghĩa là chúng ta phải thay đổi tư duy hỗ trợ doanh nghiệp, cần chuyển hẳn sang trợ giúp pháp lý vì nó còn cho doanh nghiệp nhiều tiền hơn cả trợ giúp tài chính?

Đúng. Cái đó mới là căn bản. Tôi có hỏi một chuyên gia Thụy Điển: “Nước anh không có trợ giá nông nghiệp?”. Anh ấy nói: “Không phải. Chúng tôi phê phán Pháp trợ cấp nhưng chúng tôi trợ cấp còn lớn hơn họ. Vấn đề là chúng tôi trợ cấp đúng luật. Chúng tôi không cho tiền nông dân nhưng ai làm ra sản phẩm, chúng tôi làm đường vào tận nhà, rồi tìm thông tin cho họ”.

Để thu hút đầu tư cũng vậy, thay vì một số tỉnh ở Việt Nam tự phạm luật bằng hạ thuế, cho đất thì Thụy Điển họ đầu tư thật tốt đường sá, làm nhà tốt cho công nhân, rồi lo trường học, bệnh viện tốt... doanh nghiệp đến chỉ phải lo trả lương.

Làm như thế không chỉ có lợi cho nhà đầu tư, mà công nhân cũng được hưởng phúc lợi công cộng. Cách làm nhiều nơi ở ta chỉ chăm bẵm cho nhà đầu tư, còn công nhân mặc kệ.

Tạo thuận lợi về pháp lý còn có nghĩa Nhà nước tạo mặt bằng hợp lý, không thay đổi qui định giá các dịch vụ thiết yếu như điện, nước, giá các dịch vụ công?

Đúng, thay vì cho tiền một số doanh nghiệp, Nhà nước có thể giảm giá điện, giá nước - sẽ tốt hơn nhiều cho cả dân chúng nữa.

Chi phí ở ta còn nhiều cái phải giảm. Không thể để mỗi huyện đặt hai trạm cảnh sát giao thông, hay chỉ vài cây số gần cầu Chương Dương mà có đến 3-4 đội cảnh sát đứng chặn. Điều hành giao thông cần gì “dàn quân” nhiều thế? Nếu là để thu thì làm sao doanh nghiệp sống được?

Cái đó đòi hỏi chính sách phải đi theo mục tiêu phục vụ chứ không phải quản lý? Sẽ khó vì người ta vẫn thích những kiểu trợ cấp đặc lợi cho một số đối tượng hơn, vì đằng sau còn là... những cái khó nói?

Chính phủ đã nhận ra rồi. Vấn đề trước mắt là tránh những chính sách theo tư duy cũ. Như thuế đánh vào linh kiện nhập khẩu ôtô quá cao chẳng hạn. Tiếng là bảo hộ ngành lắp ráp trong nước nhưng thật ra là giúp mấy liên doanh nước ngoài. Ngành công nghiệp ở ta chủ yếu lắp ráp, rất cần phụ tùng, mà cứ đi đánh thuế cao là vì cái gì?

Tạo điều kiện pháp lý không chỉ là đề ra chính sách tốt mà còn phải tạo ra bộ máy có năng lực thực thi, sáng tạo những chính sách tốt, đó mới là khó nhất?

Vấn đề cuối cùng là ở đó. Nếu cứ trợ giúp tài chính thì WTO có chế tài chứ không nói chơi. Nên vấn đề là khi ta lo doanh nghiệp đổ vỡ vì không cạnh tranh được thì đáng ra phải lo trước việc bộ máy nhà nước không đáp ứng việc hỗ trợ doanh nghiệp cạnh tranh tốt.

Muốn làm thì phải từ bỏ mọi đối tượng ưu tiên, những “doanh nghiệp” thân sơ mang danh nhà nước, bãi bỏ mọi đặc cách?

Đúng, không nên tạo ra cái cớ để họ lạm dụng. Người ta cứ nhân danh vì nền công nghiệp Việt Nam, vì đời sống người lao động nhưng thực chất không phải vậy, song vẫn dọa được không ít người ở vị trí lãnh đạo. Nền kinh tế nhiều thành phần thì đòi hỏi sự bình đẳng của các thành phần. Đáng ra doanh nghiệp nuôi Nhà nước thì Nhà nước lại đi nuôi doanh nghiệp bằng trợ cấp là ngược đời.

Mà thực tế trợ cấp từ trước đến nay không hiệu quả. Theo Dự án hỗ trợ Việt Nam gia nhập WTO - do Bộ Ngoại giao Ý và Bộ Thương mại Việt Nam thực hiện - thì ta đang có 15 loại trợ cấp công nghiệp nhưng chỉ 2-3 loại có ý nghĩa. Đó là do bộ máy quan liêu, và với đặc điểm “cho không biếu không” thì khó tránh khỏi trợ cấp bị chia bôi, rơi rụng.

Nó không đến được nơi thật sự cần vì quá trình chọn, trình, ký qua rất nhiều khâu. Như vậy trợ giúp tài chính không phải vì lợi ích quốc dân, mà chỉ vì một nhóm người. Cái này khó xóa bỏ nhưng Chính phủ phải kiên quyết xóa bỏ nó vì lợi ích của nền kinh tế Việt Nam.

Theo Tuổi trẻ

Nguồn: vneconomy.com.vn, ngày 2/12/2006