Theo tôi, trong bối cảnh tình hình trong nước và quốc tế có nhiều thay đổi, cách mạng khoa học công nghệ tiến như vũ bão, chúng ta phải đổi mới tư duy trong nhiều vấn đề, nhiều lĩnh vực. Nói đến tư duy tức là nói đến cách nhìn, cách suy nghĩ, từ đó đề ra cách làm, cách hành động.

Phải thay đổi cái gì lỗi thời, lạc hậu, không phù hợp với thực tiễn, với quy luật, cản trở sự phát triển của đất nước, của dân tộc... và thay vào đó là cách suy nghĩ và cách làm khoa học, hợp với thực tiễn, đem lại hiệu quả. Đối với người lãnh đạo, tư duy mới không những phải hợp với quy luật mà còn phải mang tính tích cực, cách mạng. Nói cách khác, tư duy mới phải nhằm thực hiện thắng lợi các mục tiêu phấn đấu của nhân dân ta, đó là đất nước phát triển, dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nếu không đạt được mục tiêu nói trên, "đổi mới tư duy" sẽ không còn ý nghĩa.

Tôi nghĩ nếu các nhà lý luận, nhà hoạt động xã hội nghiên cứu đưa ra được một hệ thống các tư duy cần đổi mới và các tư duy mới cần được xây dựng sẽ rất bổ ích cho tất cả chúng ta.

Riêng tôi, xin tạm đưa ra một số gợi ý:

- Qua kinh nghiệm thực tế, tôi thấy chúng ta nên đổi mới tư duy "nước đến chân, sẽ nhảy". Hiện nay Việt Nam đã gia nhập WTO, nhưng nhiều vấn đề chưa được chuẩn bị. Vừa qua, nhiều người nói đến thiếu nguồn nhân lực có chất lượng và cũng thắc mắc, chúng ta để 11 năm đàm phán, vậy tại sao không nghĩ đến vấn đề quan trọng này?

Trong chiến lược của giáo dục đào tạo đề ra cho năm 2010 - 2020, có những mục tiêu mà ai am hiểu về lĩnh vực này cũng băn khoăn.

Hiện nay tỷ lệ sinh viên trên 1 vạn dân là 120/1 vạn dân, chỉ tiêu phải đạt năm 2010 là 200/1 vạn dân và năm 2020 là 450/1 vạn dân.

Hiện số sinh viên trong các trường ngoài công lập chiếm 15% trong tổng số sinh viên. Đến 2020 phải có 40%?

Để thực hiện các mục tiêu trên, đến nay không thấy rõ các biện pháp thực hiện? Trong lĩnh vực này khó mà áp dụng phương châm "nước đến chân sẽ nhảy được".
Nhân dân ta đều nhớ trước đây Bác Hồ đã chỉ bảo một điều hết sức quý báu: Trong bất cứ việc nào, hễ chủ trương là một thì biện pháp thực hiện phải là 10 và quyết tâm là 20. Như vậy Bác muốn nói: khi có chủ trương phải hết sức cân nhắc. Chủ trương phải đi đôi với nhiều biện pháp và quyết tâm phải rất cao, phải làm đến nơi đến chốn mọi việc. Thực hiện lời chỉ bảo trên đây của Bác, nhân dân ta đã giành được nhiều thắng lợi to lớn về quân sự, chính trị, kinh tế... Tư duy này của Bác nay còn nguyên giá trị.

- Vừa qua dư luận nói nhiều về bệnh thành tích trong ngành giáo dục, đào tạo. Tôi nghĩ bệnh này không chỉ ở ngành giáo dục mà ở nhiều ngành trong xã hội ta. Bệnh thành tích đi đôi với "tư duy hình thức, không thực chất" quan tâm đến con số, không chú ý đến chất lượng, hiệu quả.

Tôi nhớ khi còn công tác ở ngành giáo dục, cứ cuối năm, nhiều Giám đốc Sở đến, đề nghị với Bộ cho phép các đồng chí nâng tỷ lệ học sinh tốt nghiệp của địa phương lên với lý do nếu không như vậy các đồng chí lãnh đạo địa phương sẽ không bằng lòng. Giám đốc Sở đến gặp Bộ chỉ trong một vài ngày, còn phải ở với lãnh đạo địa phương suốt đời!

Thế là khắp nơi số tỷ lệ học sinh tốt nghiệp cứ cao vời vợi mà Bộ thì bất lực.
Hiện tượng lãi giả, lỗ thật trong không ít doanh nghiệp của ta cũng có nguyên nhân của tư duy này.

- Một lối tư duy mà chúng ta cần đổi mới nữa là tư duy "đại khái, tùy tiện" không tôn trọng kỷ luật, kỷ cương pháp luật. Lối tư duy lạc hậu này đã gây cho nhân dân không ít khó khăn, thua thiệt.

Trong sản xuất, bài học về phát triển thủy sản, trồng cà phê ồ ạt, không theo quy hoạch, việc xây nhà trái phép mà chính quyền, người thực thi pháp luật lại cho "phạt để tồn tại"...

Rồi vấn đề tai nạn giao thông trầm trọng và kéo dài cũng thể hiện sự yếu kém của nhân dân trong tư duy pháp luật. Nay Việt Nam đã tham gia WTO, phải quan hệ với rất nhiều kênh, nhiều tổ chức quốc tế, bị ràng buộc trong nhiều sự cam kết rất phức tạp - nếu không tính toán, làm ào ào theo kiểu tư duy "tùy tiện" sẽ hết sức tai hại.

Chúng ta có thể còn phải nói với nhau cần đổi mới tư duy về nhiều mặt nữa... Nhưng theo tôi, nếu chúng ta tập trung sửa chữa một số mặt yếu kém, phổ biến hay "đổi mới tư duy" như nói trên, tôi tin chắc với những lợi thế sẵn có hiện nay chúng ta sẽ đạt được nhiều thành tựu to lớn hơn nữa.

Nguyễn Thị Bình - nguyên Phó chủ tịch nước