Hệ thống chăm sóc sức khỏe gồm hai mặt: cấp tài chính và cung cấp dịch vụ. Bảo hiểm y tế (BHYT) thực hiện chức năng cấp tài chính. Nó (đại diện cho bệnh nhân) mua dịch vụ từ những người cung cấp dịch vụ y tế (các bệnh viện, phòng khám bệnh). Khả năng chi trả của bảo hiểm y tế và của người dân cho y tế tạo thành "cầu". Khả năng cung ứng của các bệnh viện, phòng khám tạo thành "cung". Kinh nghiệm thế giới và cả ở nước ta cho thấy: nếu nhà nước ôm tất cả bên cung lẫn bên cầu (như thời bao cấp, tức là bảo hiểm y tế, các bệnh viện và cơ sở khám chữa bệnh đều thuộc nhà nước) hệ thống y tế sẽ hoạt động không tốt. Nhưng để riêng cho cơ chế thị trường tự do cũng không ổn. Cả chính phủ lẫn thị trường đều có những khuyết tật và tự chúng đều không thể vận hành hiệu quả hệ thống y tế.

Cải cách...

Mở cửa thị trường dịch vụ sức khỏe là yêu cầu đầu tiên của cải cách hệ thống y tế.

Cải cách ở bên "cầu" có nghĩa là tổ chức lại hệ thống BHYT với BHYT bắt buộc tiến tới cho tất cả mọi người; BHYT tự nguyện mang tính bổ sung, mở cửa; BHYT cho các tổ chức bảo hiểm thương mại và các tổ chức phi lợi nhuận. "Cầu" không chỉ gồm khả năng chi trả của các tổ chức BHYT mà còn bao gồm khả năng đóng góp của bệnh nhân, các quỹ từ thiện. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe là vô tận, song "cầu" theo nghĩa kinh tế, tức là khả năng chi trả của xã hội cho chăm sóc sức khỏe, là có hạn.

Cải cách ở bên "cung" là phát triển, tổ chức lại hệ thống bệnh viện, phòng khám chữa bệnh sao cho chúng hoạt động hiệu quả. Nhấn mạnh ở đây là hoạt động hiệu quả, chứ không phải là sở hữu. Nhà nước phải có hành lang pháp lý rõ ràng cho các tổ chức này (dù thuộc sở hữu nhà nước, tư nhân, hay tổ chức phi lợi nhuận) hoạt động bình đẳng với nhau nhằm mục đích chăm sóc sức khỏe cho người bệnh, nhưng vẫn phải tự chủ được về mặt tài chính.

Kinh nghiệm cho thấy, các tổ chức cung ứng dịch vụ thuộc sở hữu nhà nước thường hoạt động kém hiệu quả. Chính vì thế cổ phần hóa bệnh viện là một bước đi đúng hướng. Nên mở thị trường dịch vụ sức khỏe cho khu vực tư nhân và nhất là cho các tổ chức phi lợi nhuận, từ thiện (của các chùa chiền, giáo hội v.v...). Phải để cho các tổ chức cung ứng dịch vụ cạnh tranh nhau vì người bệnh (họ chăm sóc tốt cho bệnh nhân thì nguồn thu của họ sẽ tăng lên).

Cạnh tranh vì lợi nhuận ở đây không phù hợp, nhưng cạnh tranh bằng chất lượng dịch vụ, bằng chăm sóc người bệnh tốt hơn cũng sẽ mang lại sự khác biệt về tổng thu. Cạnh tranh vì sức khỏe của người bệnh, cạnh tranh về hiệu quả hoạt động, cạnh tranh về số lượng và chất lượng dịch vụ, khía cạnh này quan trọng hơn khía cạnh sở hữu.

Buộc phải cạnh tranh...

Không nhất thiết phải cổ phần hóa hết các cơ sở y tế nhà nước, vấn đề là buộc chúng cạnh tranh nhau vì sức khỏe của bệnh nhân. Muốn thế bệnh nhân phải có quyền lựa chọn cơ sở khám, chữa bệnh. Các tổ chức BHYT, với tư cách người mua dịch vụ, phải đàm phán, mặc cả về giá của các gói dịch vụ y tế mà mình mua cho những người đóng bảo hiểm. Việc mặc cả và thỏa thuận này phải đảm bảo đủ chi phí cho các nhà cung cấp dịch vụ đối với các dịch vụ liên quan mà họ sẽ cung cấp, nhưng cũng đảm bảo các tổ chức BHYT có thể tồn tại và phát triển được. Thỏa thuận, thỏa hiệp luôn có thể đạt được, nhưng các bệnh nhân, các cơ quan nhà nước phải hiểu rõ đấy là những thỏa thuận, và nếu "cung - cầu" lệch nhau quá sẽ luôn có vấn đề.

"Cung" và "cầu" không cân bằng sẽ dẫn đến những trục trặc trong hệ thống. "Cung" và "cầu" về chăm sóc sức khỏe biến động với thời gian, khi kinh tế tăng trưởng, thu nhập tăng lên thì khả năng chi trả cho chăm sóc sức khỏe (cầu) cũng tăng. Không thể có ảo tưởng về chăm sóc sức khỏe hiện đại khi thu nhập quốc dân còn thấp. Nhưng có thu nhập cao mà không biết cách tổ chức cũng không có hệ thống chăm sóc sức khỏe hiện đại, hiệu quả. Không thể kêu gọi suông các nhà đầu tư, các tổ chức xã hội và từ thiện phát triển hay mở rộng cơ sở chăm sóc sức khỏe của họ nếu trong hoạt động của chúng thu không đủ bù chi. Quản lý khéo để giảm chi phí hoạt động, tăng số lượng và chất lượng dịch vụ và qua đó tăng thu. Hiệu quả hoạt động, chất lượng dịch vụ chính là các khía cạnh mà cải cách bên "cung" nên hướng tới.

Cổ phần hóa các bệnh viện và cơ sở khám chữa bệnh, có các chính sách khuyến khích khu vực tư nhân, khu vực phi lợi nhuận tham gia đầu tư xây dựng những cơ sở khám chữa bệnh nếu làm khéo sẽ cải thiện đáng kể hệ thống chăm sóc sức khỏe quốc gia. Nhưng lưu ý không thể cải cách chỉ bên "cung", mà phải cả bên "cầu" nữa. Nếu không, khả năng thất bại, hay tạo ra một hệ thống méo mó, không đáng mong muốn sẽ rất cao.

"Hãy gọi đúng tên sự vật"

Liên quan đến thí điểm cổ phần hóa bệnh viện Bình Dân ở TP.HCM đã có rất nhiều luồng dư luận khác nhau, từ phản đối đến những băn khoăn. Nhiều ý kiến cho rằng “cổ phần hóa thực chất là thương mại hóa, mục tiêu phục vụ người dân là thứ yếu so với mục tiêu chạy theo lợi nhuận của các nhà đầu tư”; “phải xem xét lại chủ trương xã hội hóa và cổ phần hóa vì chúng là những khái niệm khác nhau”; "cổ phần hóa bệnh viện là xa dần mục tiêu phục vụ người dân”.v.v...