Mấy nghìn năm lịch sử nước nhà, đặc biệt là từ thế kỷ X, xây dựng và bảo vệ quốc gia độc lập, tự chủ và thống nhất, từng trang sử đều thấm đẫm bài học ấy. Nói đến "sức dân", chủ yếu là nói nông dân, người gánh trên vai mình gánh nặng nhất của công cuộc trường kỳ dựng nước, mở nước và giữ nước. Nói riêng về sự nghiệp Đổi Mới, nông thôn là nơi khởi đầu với "khoán chui" dẫn đến Chỉ thị 100 của Ban Bí thư, rồi sau đó là Nghị quyết 8 của Bộ Chính trị, trả lại quyền tự chủ sản xuất và kinh doanh cho hộ kinh tế gia đình nông nghiệp, tạo ra động lực mới cho sản xuất.

Việt Nam từ chỗ phải chạy gạo từng bữa, phải nhập khẩu bột mì và bo bo, trở thành nước xuất cảng gạo hàng đầu thế giới là nhờ có động lực đó. Thế là nông thôn "truyền thống" đã khởi động sự nghiệp Đổi Mới, thúc đẩy đô thị và công nghiệp "hiện đại" dấn bước trên con đường ấy. Nhưng rồi, thành quả của Đổi Mới thì chủ yếu đô thị hưởng, nông thôn và nông dân cũng được cải thiện, song phải sòng phẳng mà nói, sự thụ hưởng thành quả của Đổi Mới chưa tương xứng với cái mà nông thôn, nông nghiệp và nông dân đã tạo ra, và đang tiếp tục là hậu thuẫn vững chắc cho sự nghiệp phát triển bền vững của đất nước.

Có một thực tế là, sau 20 năm Đổi Mới, chuyển đổi sản xuất nông nghiệp rất chậm. Về thủy sản có tăng chút đỉnh, song trồng trọt và chăn nuôi thì không. Nếu năng suất lao động toàn xã hội tăng lên khá thì nông nghiệp-nông thôn, nơi chiếm một tỷ lệ lao động rất cao chững lại: 2005 tăng 3,7%, 2006 chỉ còn 2,64%. Không có sự hỗ trợ của công nghiệp và đô thị, của khoa học và công nghệ, của doanh nghiệp và thị trường, chỉ độc lực nông dân, thì nông nghiệp không thể khởi sắc và phát triển đúng với vị trí cực kỳ quan trọng của nó. Vì vậy, phải có cái nhìn đúng đắn về nông dân, nông thôn, đừng làm giảm sút những giá trị, những "vàng ròng" mà ta có trong tay.

Chỉ xin nói đến một sự thật đau lòng nằm ngay trong cách đối xử với nông dân mà vừa qua báo chí đã phản ánh: "Một hạt thóc, gánh 30 khoản thu", "Thu nhập đầu người chỉ được 25.000đ/tháng” (Thanh Niên ngày 17 và 23.4.2007): tính bình quân mỗi hộ phải đóng góp từ 28-30 khoản, trong đó hơn 20 khoản phải đóng cho UBND xã và các tổ chức đoàn thể như các loại quỹ an ninh quốc phòng, xây dựng giao thông, hỗ trợ nông dân, xây dựng trường học… Ngoài ra từ 10-14 khoản phí dịch vụ do HTX thu, như thủy lợi phí, bảo vệ thực vật, bảo vệ đông điền… Rồi, "Ma trận phí trên đường đến trường": 20.000đ, 40.000đ, thậm chí 150.000đ là các khoản phí xây dựng trường mà các học sinh nông thôn vốn rất nghèo đang phải đóng mỗi năm ngoài học phí. Đấy là chưa kể hàng loạt chi phí khác như tiền điện, tiền nước, vệ sinh môi trường, khuyến học, tiền gửi xe…" ("Nông thôn Ngày nay" 10 và 11.4.2007).

Tình trạng "Loạn thu phí và lệ phí ở nông thôn", "Các khoản thu ngập đầu", "Chạy trời không khỏi nắng" phổ biến và "đều khắp" cả nước. Hãy chịu khó đọc xấp biên lai thu tiền của một gia đình nông dân ấp Hiệp Hưng, xã Hiệp Xương, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang: lao động công ích: 120.000đ, an ninh quốc phòng 24.000đ, kiên cố giao thông nông thôn: 500.000đ, xe gắn máy 150.000đ, phí sử dụng nguồn nước: 240.000đ, quỹ khuyến học 20.000đ, quỹ phòng chống thiên tai 6.000đ…

Những năm trước, có năm, gia đình anh phải đóng phí thủy lợi 339.000đ, phí đê bao 598.000đ, thuế trồng cây hằng năm 336.000đ. Nhưng đó cũng chỉ mới là mức thu với chỉ có hai lao động chính với vài công đất ruộng. Với hộ có nhiều người trong độ tuổi lao động, có đất trong vùng quy hoạch làm đê bao vụ ba thì số tiền nộp hằng năm còn nhiều hơn: "Lúa ngoài đồng vừa trổ thì xã đã gửi giấy bắt đóng trong vòng năm ngày sau khi thu hoạch. Vừa gặt xong lo bán lúa ngay tại ruộng để có tiền nộp. Bằng không, xã cứ mời lên, mời xuống, khổ lắm". ("Tuổi Trẻ" 2 và 3.5.2007).

Xin gợi lên thông tin mới cập nhật ở Thái Bình: "Quá trình công nghiệp hóa làm 45% nông dân Thái Bình phải bỏ nhà đi làm ăn xa. Nông dân sống gần ngay khu công nghiệp nhưng không có việc làm. 6.408 hộ nông dân ở 101 xã bỏ ruộng do giá trị lao động quá thấp" (Báo "Nông thôn Ngày nay" 13.4.2007). Liệu đó có phải chỉ là bài học riêng cho Thái Bình hôm nay, cho nông thôn đồng bằng sông Hồng, nơi đất chật người đông, hay cũng là bài học đặt ra với nông thôn của cả nước? Thì câu chuyện về gánh nặng đóng góp của người nông dân An Giang nêu ở trên đã nói khá nhiều điều.

Gặp một đồng chí nguyên là lãnh đạo của một tỉnh ở đồng bằng sông Cửu Long, qua trao đổi về chủ đề nhạy cảm nói trên, thật đáng suy nghĩ, khi sự khác biệt về sự thoáng đạt của thiên nhiên Nam Bộ với ngút ngàn kênh rạch và định kỳ của những mùa nước nổi, so với những khoảnh ruộng "tấc đất tấc vàng" nằm bên trong hệ thống đê sông Hồng đã trường tồn mấy ngàn năm nay với nền văn minh lúa nước "dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần", đã đều cùng những vấn đề bức xúc như nhau được đặt ra: Nông dân, nông thôn!

Không được quên nông dân trong chương trình nghị sự đang đặt ra hằng ngày của nhà lãnh đạo, nhà khoa học, người làm chiến lược cũng như người làm quy hoạch, người đăng đàn diễn thuyết cao đàm khoát luận, cũng như người âm thầm tìm tòi giống cây, con giống, lai tạo, chiết ghép trong phòng thí nghiệm. Nông dân của chúng ta, bà con ở nông thôn chúng ta, chiếm hơn 70% hiện đang còn khổ quá. Sự chênh lệch mức sống, chất lượng sống về vật chất, nhất là về văn hóa giữa đô thị và nông thôn ngày càng kéo xa ra. Đó chính là một biểu hiện dễ thấy về tính bền vững của sự phát triển.

Mục tiêu công bằng và dân chủ của xã hội văn minh mà ta hướng tới không cho phép kéo dài tình trạng đó. Đương nhiên, sốt ruột, muốn đốt cháy giai đoạn bằng chủ nghĩa bình quân đã từng là thảm họa của phát triển. Không ai ngu dại gì lại chui đầu vào cái ngõ cụt của chủ nghĩa duy ý chí! Bài học về chủ nghĩa bình quân chỉ có thể chia đều sự nghèo đói chứ không sao có phát triển, luôn nhắc nhở chúng ta. Nhưng duy trì một mức sống quá thấp của 70% dân số sẽ làm triệt tiêu dần động lực cho phát triển. Cần phải dứt khoát chấm dứt tình trạng "Một hạt thóc, gánh 30 khoản thu" .

"Phải đặt người nông dân vào vị trí trung tâm của mọi cải cách ở khu vực nông thôn" - đó là kết luận nổi bật được nêu lên trong "Hội nghị phát triển nông thôn giai đoạn hiện nay" vừa rồi. Mà muốn thế, phải biết "khoan thư sức dân", đó chính là "kế sâu rễ, bền gốc" được vận dụng một cách sáng tạo trong bối cảnh mới.

Tương Lai

Nguồn: thanhnien.com.vn, ngày 13/5/2007