Ông Martin Rama, nguyên quyền Giám đốc của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam (và hiện là Chuyên gia Kinh tế trưởng của WB), vừa có thư gửi tới Bộ trưởng Bộ Công nghiệp Việt Nam, ông Hoàng Trung Hải để trao đổi về vấn đề cơ cấu và sở hữu đối với mô hình đơn vị mua buôn duy nhất cho thị trường phát điện cạnh tranh, dự kiến bắt đầu vận hành vào đầu năm 2009.

Đại diện của WB cho hay, họ quan ngại với đề xuất gần đây của Tập đoàn Điện lực (EVN) về việc phối hợp với một số doanh nghiệp Nhà nước khác thành lập đơn vị mua buôn duy nhất cho ngành điện theo mô hình công ty cổ phần, hoạt động vì mục đích lợi nhuận.

Theo WB, đơn vị mua buôn duy nhất là đơn vị mua bán tập trung, đóng vai trò đại diện cho Nhà nước, mua điện từ các nhà máy phát điện với tư cách đại diện cho người sử dụng, trong trường hợp này là các công ty phân phối điện và các khách hàng lớn.

Mô hình đơn vị mua buôn duy nhất được lựa chọn cho Việt Nam vì các công ty phân phối điện chưa đủ năng lực và kinh nghiệm để có thể giao dịch với thị trường bán buôn trong giai đoạn đầu của việc phát triển thị trường điện.

Đơn vị mua buôn duy nhất cũng được trông đợi sẽ tạo ra sự tin cậy đối với các nhà máy điện vì họ sẽ được thanh toán cho sản lượng điện đã cung cấp cho những người mua điện, mà theo đánh giá của các nhà cung cấp điện là có thể chưa thực sự đáng tin cậy. Đây là mô hình của giai đoạn chuyển giao, giai đoạn này dự kiến kéo dài nhiều nhất là 8 năm, từ năm 2009 đến năm 2017, trước khi giai đoạn bán buôn cạnh tranh hoàn toàn chiếm lĩnh thị trường.

“Trong giai đoạn này, một điều rất quan trọng là không để lệch hướng mục tiêu của việc cải cách trong việc xây dựng đơn vị mua buôn duy nhất. Chúng tôi hiểu rằng những mục tiêu này gồm việc phát triển thị trường điện, đảm bảo an toàn cung cấp điện, thu hút đầu tư vào nguồn điện, giảm áp lực về giá điện, giảm gánh nặng của Nhà nước về cung cấp tài chính cho ngành điện. Một đơn vị mua buôn duy nhất có thiết kế, cơ cấu, và cơ chế sở hữu phù hợp là điều cốt lõi để đạt được những mục tiêu này”, thư của ông Martin Rama viết.

Tuy nhiên, theo vị chuyên gia này, có 2 lý do để tin rằng một đơn vị mua buôn duy nhất hoạt động vì lợi nhuận do các công ty có sở hữu hoặc điều hành các nhà máy phát điện là điều không nên.

Ông Martin Rama viện dẫn, lý do thứ nhất là tạo một sự xung đột lớn về quyền lợi. “Các công ty này sẽ có quyền lợi qua việc bán điện do sở hữu nguồn điện và cả khi mua điện do việc sở hữu đơn vị mua buôn duy nhất”.

Hậu quả thứ nhất là làm nản lòng những ai muốn đầu tư mới cho nguồn điện ở Việt Nam, vì các nhà đầu tư này cho rằng đơn vị mua buôn duy nhất sẽ có những ưu đãi đặc biệt dành cho các nhà máy điện của chính các công ty sở hữu đơn vị này.

Hậu quả thứ hai là một nhà máy phát điện hiện hành không do đơn vị mua buôn duy nhất sở hữu có nguy cơ chịu rủi ro phân biệt đối xử với những ưu đãi đặc biệt có thể được dành cho các nhà máy điện do đơn vị này sở hữu.

Hậu quả thứ ba của việc xung đột về quyền lợi là chủ sở hữu các đơn vị mua buôn duy nhất có thể “thông đồng” trong việc đấu thầu cung cấp nguồn điện mới, đặc biệt trong trường hợp các nhà đầu tư tiềm năng khác không tham gia đấu thầu.

Nguyên quyền Giám đốc WB tại Việt Nam nhấn mạnh: “Hệ quả của việc xung đột về quyền lợi sẽ dẫn đến giá điện cho người tiêu dùng cao hơn, và làm thất bại công cuộc huy động nguồn vốn rất cần thiết cho ngành điện”.

WB đưa ra lý do thứ hai là đề xuất của EVN đáng phải được xem xét lại do việc đề xuất đơn vị mua buôn duy nhất là một đơn vị hoạt động vì lợi nhuận, độc lập so với các dịch vụ khác như điều hành hệ thống và thị trường, và các dịch vụ truyền tải.

“Điều này chắc chắn sẽ dẫn đến trùng lặp một vài chức năng như phối hợp điều độ, dẫn đến việc tăng chi phí. Trong khi đó, đơn vị mua buôn duy nhất cần phải tìm biện pháp giảm thiểu chi phí”, vẫn theo ông ý kiến của Martin Rama. “Hơn nữa, trong việc kiếm lợi nhuận cho chủ đầu tư, đơn vị mua buôn duy nhất sẽ chuyển những chi phí phát sinh sang khách hàng và sẽ có những động cơ thúc đẩy để tăng tối đa lợi nhuận và có thể vượt quá mức 5% đã được đề xuất”.

Thư của WB gửi tới Bộ trưởng Hoàng Trung Hải viết tiếp: “Có thể biện hộ rằng những khó khăn đó có thể giải quyết được bằng các quy định do Cục Điều tiết điện lực ban hành”. Nhưng, phía WB lập luận rằng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy phương thức đó không thành công, bên cạnh đó các nước khác khi thành lập đơn vị mua duy nhất đã rất nỗ lực nhằm giảm thiểu xung đột về lợi ích thông qua tách biệt sở hữu về nguồn điện và các chức năng độc quyền tự nhiên.

Dựa trên kinh nghiệm quốc tế và hiểu biết về tình hình của Việt Nam, WB kiến nghị với Bộ Công nghiệp nhập đơn vị mua duy nhất với công ty truyền tải và đơn vị điều hành hệ thống và thị trường. “Một đơn vị như vậy cần phải tách rời và không có quan hệ về mặt sở hữu với các nhà máy phát điện”.

Theo WB, đây là một giải pháp thực tiễn để có thể tránh được những nguy cơ mà WB đã đưa ra ở trên và đáp ứng được những yêu cầu của lộ trình.

Được biết, thư của WB cũng được gửi tới Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Võ Hồng Phúc, Bộ trưởng Bộ Tài chính Vũ Văn Ninh nhằm đáp ứng sự quan tâm của các bộ trên đến vấn đề này. Ngoài thư, WB cũng gửi kèm một báo cáo của WB về kinh nghiệm quốc tế đối với đơn vị mua duy nhất. Báo cáo này đề cập đến những bài học kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về vấn đề này.

Theo thông tin được công bố thì WB đang chuẩn bị một báo cáo ngắn đề cập một cách cụ thể hơn về những vấn đề đã nêu trong đề xuất của EVN và hy vọng sẽ cung cấp báo cáo này cho Việt Nam trong vòng vài tuần tới.

Nguồn: vneconomy.com.vn, ngày 8/6/2007