Giàu hưởng nhiều, nghèo hưởng ít

Báo cáo của Chương trình phát triển LHQ (UNDP): "An sinh xã hội ở Việt Nam lũy tiến đến mức nào?" vừa được công bố ngày 22/8, cho thấy tình hình an sinh xã hội Việt Nam đang lũy thoái. 

Người thiểu số hầu như chưa được hưởng lợi từ hệ thống an sinh xã hội. Nguồn: www.ambhanoi.um.dk

Các chuyên gia nhận định, hệ thống an sinh xã hội không tác động ngang nhau lên toàn bộ dân số. Phát triển kinh tế kéo theo nâng cao an sinh xã hội không nâng mọi người lên một mức như nhau. Các hộ trong nhóm thu nhập cao nhất - nhóm 20% giàu nhất nhận được khoảng gần 40% lợi ích an sinh xã hội. Trong khi đó, nhóm nghèo nhất chỉ nhận chưa tới 7%.

Những người sống ở đô thị có cơ hội hưởng nhiều chính sách an sinh xã hội hơn người sống ở nông thôn, người dân tộc Kinh, Hoa hưởng lợi nhiều hơn dân tộc thiểu số, sống ở miền Bắc hưởng nhiều an sinh xã hội hơn miền Nam. 

Nhóm giàu nhất nhận được 47% lương hưu, còn nhóm nghèo nhất chỉ nhận được 2%. Nhóm giàu nhất nhận được 45% trợ giúp y tế, còn nhóm nghèo nhất chỉ 7%. Tỷ lệ nhận trợ giúp giáo dục của nhóm giàu nhất và nghèo nhất tương ứng là 35% và 15%. Chuyên gia kinh tế cao cấp Jonathan Pincus kết luận: nhìn tổng quát, tình hình an sinh xã hội Việt Nam là lũy thoái.

Ông phân tích thêm, người hưởng lợi chính từ ASXH của Việt Nam lại là nhóm có thu nhập cao. Bất cứ lợi ích nào mà người nghèo nhận được từ ASXH lại bị lấy lại bằng cách trả phí sử dụng và các khoản chi tiêu khác cho y tế và giáo dục.

Chính phủ trợ cấp tiền cho các hộ nghèo nhất nhưng lại lấy lại đúng khoản đó thông qua phí sử dụng. "Nếu một bên cho tiền thông qua ASXH, một bên lấy lại thông qua các khoản phí, lợi ích của người dân thu được sẽ bằng 0, thậm chí, ở con số âm", ông Pincus nhấn mạnh. 

ASXH không chỉ cho riêng người nghèo

TS Martin Evans, trưởng nhóm nghiên cứu, một nhân vật nổi tiếng trong chính sách xã hội và phân tích thực chứng các hệ thống ASXH nói: Việt Nam cần phải ra quyết định để lấp những khoảng trống còn tồn tại trong hệ thống ASXH của mình. "Đó là quyết định chính trị mà Chính phủ Việt Nam cần phải đưa ra". Tuy nhiên, quyết định này phải trên cơ sở tham khảo rộng rãi và công khai ý kiến của các bên liên quan: người lao động, công đoàn, các tổ chức xã hội dân sự... 

Các chuyên gia của LHQ cho rằng, Việt Nam cần xây dựng một hệ thống ASXH bao trùm, phổ quát. Mọi người dân đều có thể đóng góp và hưởng lợi từ hệ thống ASXH ấy. Ông Pincuss phân tích thêm, "dù muốn tăng mức sống của người nghèo, thì cũng không đồng nghĩa với việc loại người có mức thu nhập ở tầm trung và cao ra khỏi mối quan tâm. Nếu chỉ là hệ thống ASXH cho người nghèo, hệ thống sẽ giống như chương trình giúp người nghèo. Nếu như vậy, sẽ không nhận được sự hỗ trợ của các lực lượng khác trong xã hội. Hệ thống ASXH vì thế không thể tồn tại về lâu dài.