Xem xét kỹ hơn thì thấy hơn một nửa số lao động đó là trong lĩnh vực kinh doanh như ngân hàng, tài chính, bảo hiểm, khai khoáng, v.v... Số người này không có thu nhập từ ngân sách mà từ hoạt động sản xuất kinh doanh, nên thực ra các tổ chức này phải tự lo theo cơ chế thị trường và nếu có so sánh thì nên so với khu vực tư nhân tương ứng mới có ý nghĩa. Liệt họ vào đây cũng có cái lý vì họ thuộc khu vực nhà nước, song có thể gây ra lẫn lộn giữa hoạt động sản xuất kinh doanh và hoạt động nhà nước.

Gần hai triệu người có thu nhập chủ yếu từ ngân sách: quản lý nhà nước, an ninh quốc phòng (464,7 ngàn người; 1.300,9 ngàn đồng); giáo dục đào tạo (1.115,1 ngàn người; 1.543,8 ngàn đồng); y tế (229,1 ngàn người; 1.555,5 ngàn đồng), thể thao văn hoá (44,4 ngàn người; 1.601,1 ngàn đồng); đảng, đoàn thể và hiệp hội (109,8 ngàn người; 1.252,6 ngàn đồng). Chính vì thế khi tính trung bình và phân tích lĩnh vực nào thấp, lĩnh vực nào cao, hơn nhau bao nhiêu lần, sẽ mất ý nghĩa khi gộp chung như vậy. Có lẽ nên tách bạch ra sẽ đỡ gây nhầm lẫn hơn.

Nếu tách lĩnh vực kinh doanh ra thì thu nhập trung bình của người lao động nhà nước là 1.472,7 ngàn đồng một tháng (17,67 triệu đồng/năm). GDP năm 2006 ước tính 973.790 tỉ đồng với dân số 84.155,8 ngàn người, nên GDP đầu người là 11,57 triệu đồng. Như thế thu nhập bình quân của người lao động nhà nước là 1,53 lần GDP đầu người. Nói cách khác tính theo GDP đầu người thì tỉ lệ này chưa chắc đã thấp.

Tuy vậy, không rõ ở đây thu nhập bao gồm những khoản gì? Chắc chắn lương, các khoản phụ cấp chính thức nằm trong thu nhập. Hẳn đấy là những khoản thu nhập theo sổ sách, thế còn thu nhập thực thì sao? Không ai có thể tính toán được, song có thể đưa ra những ước lượng.

Hỏi 100 công chức chắc phải có 99 người trả lời "chẳng ai sống bằng lương cả". Chúng ta thường nghe "đồng lương chết đói nhưng quan chức nào cũng sống đường hoàng". Lý giải làm sao cho việc tuy lương thấp nhưng số người xin vào làm ở các cơ quan nhà nước vẫn đông. Bổng lộc nhiều hơn lương. Đấy là những thực tế, song đã có ai thử nghiên cứu, đo lường xem tỉ lệ của mức thu nhập thực và thu nhập chính thống là bao nhiêu, phân bổ theo lĩnh vực, cấp bậc, và địa phương ra sao!

Thiếu những số liệu thống kê hay những ước lượng như vậy nên đành thỏa mãn với ước lượng chủ quan của chuyên gia. Tôi đã trò chuyện với một quan chức tài chính ở một tỉnh. Theo ông này, chi ngân sách thường xuyên gồm 2 phần: phần cứng (nhất thiết phải chi như lương, điện nước, v.v...) chiếm khoảng 65-70%; phần chi cũng được không chi cũng chẳng sao (30-35% còn lại).

Trong phần sau thường có đến 60% là chi không đúng (phải hợp thức hoá) và một phần là để bồi dưỡng thêm cho nhân viên cơ quan. Như thế khoảng 18-21% chi thường xuyên là có vấn đề, trong đó một phần để tăng thu nhập thêm cho nhân viên là hợp đạo lý song không hợp lệ, một phần có thể thất thoát. Nếu chia cho nhân viên, không rõ tỉ lệ phân phối ra sao. Nhưng chắc phần thu nhập "hợp đạo lý" đáng nhưng phải "hợp thức hoá" này không lớn vì lương chiếm phần lớn của con số 65-70% trên, may ra có thể thêm 10-15%.

Các khoản thu nhập khác hoàn toàn hợp lệ, như tiền đứng lớp của giáo viên, tiền dạy thêm do nhà trường tổ chức có thể là khoản thu nhập đáng kể của giáo viên đại học và cao đẳng, tiền "phong bì" đi dự họp, dự hội nghị của các quan chức hay nhân viên, v.v... Tuy những khoản này là hợp lệ nhưng có lẽ không hợp lý chút nào và nhất thiết nên tìm cách khác để hợp thức hoá cho minh bạch, rạch ròi đối với viên chức nhà nước.

Các khoản bất hợp pháp rõ ràng nhưng khá phổ biến: tiền đút lót, dây dưa công việc để khiến người dân phải đút tiền mới làm, các khoản tham nhũng khác nhau (nhận tiền chạy trường, chạy điểm, tiền lót tay ở bệnh viện, tiền mua quan bán chức, v.v..., các khoản tham nhũng từ đầu tư, xây dựng, mua sắm, v.v...). Ai có thể ước lượng những khoản này? Muốn có cải cách tiền lương nghiêm túc cần những nghiên cứu, những ước lượng, những đánh giá như vậy.

Cũng theo quan chức tài chính đó, thất thoát trong các khoản đầu tư lớn cỡ 20-25% còn các khoản chi nhỏ (sửa chữa, duy tu) tỉ lệ có thể lên tới 50%. Nạn ăn tiền của các ứng viên muốn vào cơ quan nhà nước không phải hiếm.

Nếu tính thu nhập thực như vậy thì có lẽ sẽ thấy thu nhập trung bình của người lao động khu vực nhà nước ở ta không phải thấp (so với GDP đầu người và so với các khu vực khác). Vấn đề chính ở đây là sự phân bổ rất không đồng đều, tuyệt đại bộ phận công chức chủ yếu dựa vào lương và phụ cấp, một tỉ lệ nhỏ lại chiếm phần lớn, gây ra chênh lệch thu nhập rất lớn.

Nếu giảm được tham những, giảm các khoản thất thoát, rà soát lại các khoản hợp đạo lý nhưng không hợp lệ, thì chắc chắn việc cải cách lương không gây thêm gánh nặng cho ngân sách, mà lại lành mạnh hoá được hoạt động nhà nước, nâng cao lòng tin của dân vào bộ máy nhà nước.
Nguồn: Lao Động