Trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, chỉ tiêu kế hoạch mang tính pháp lệnh. Do duy ý chí, một người nghĩ cho tất cả, nên cơ chế đó đã thất bại, buộc phải chuyển sang phát triển kinh tế nhiều thành phần, hoạt động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước...

Trong cơ chế thị trường, cần phải có những bước chuyển căn bản từ kế hoạch hóa tập trung, giao chỉ tiêu sang kế hoạch hóa định hướng, với việc xây dựng các cơ chế chính sách theo định hướng đó, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế phát triển. Trong bối cảnh ấy, công tác dự báo và cảnh báo ngày càng trở nên quan trọng và không thể thiếu trong quá trình nghiên cứu hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, công tác dự báo, cảnh báo của nước ta trong thời gian qua còn nhiều hạn chế, bất cập; có chuyên gia còn đánh giá công tác dự báo kinh tế năm 2007 “rất bị động và có thể nói là thất bại”. Thử điểm qua một số dự báo trong thời gian qua.

Trước hết là các chỉ tiêu của kế hoạch 5 năm 2006 - 2010. Mục tiêu đề ra cho 5 năm, nhưng đến năm 2007 mới là năm thứ hai, tức là mới qua 40%, đã có rất nhiều chỉ tiêu đạt và vượt mức. Đành rằng sự phấn đấu tích cực hơn mức bình thường, sự điều hành chỉ đạo nhanh nhạy tận dụng thời cơ..., nhưng hẳn cũng có nguyên nhân từ tầm nhìn của các nhà nghiên cứu hoạch định còn nhiều hạn chế, bất cập?

Cũng theo cái mạch đó, dự  toán thu ngân sách đã hàng chục năm nay, năm nào cũng vượt, có năm còn vượt quá hàng chục phần trăm. Thu vượt dự toán, thì đương nhiên chi cũng sẽ vượt dự toán, nhưng việc chi số vượt dự toán do Quốc hội phê duyệt đó, thì Quốc hội chỉ biết sau, do đó mới có chuyện chi cho quản lý hành chính vượt cao hơn các khoản chi khác như đã có nhiều đại biểu Quốc hội phải nêu ra.

Về thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài năm 2007, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đưa ra kế hoạch trên 13,2 tỉ USD, đến 22.12 đã đạt 20,3 tỉ USD, vượt tới 53,2% kế hoạch ! Các nguồn vốn nước ngoài khác cũng trong tình hình tương tự, nên việc hấp thụ vốn vừa bị động, vừa không hiệu quả và lạm phát phi vọt lên hai chữ số, cao gấp rưỡi mục tiêu do Quốc hội đề ra. Kế hoạch năm 2008 đề ra là thu hút vốn đầu tư  mới là 14,5 tỉ USD, nhưng chỉ mới bước vào năm 2008 mấy ngày, các chuyên gia đã dự báo và chính Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã khẳng định số vốn đăng ký năm nay có thể vượt qua cả kỷ lục lập ra năm ngoái ! Nhưng nếu kế hoạch hấp thụ vốn lại vẫn dựa trên con số thu hút cũ thì lại sẽ gặp “bất ngờ” ở các chỉ tiêu khác (như tăng trưởng, lạm phát, dự trữ quốc tế, nhập siêu, tỷ giá...).

Về giá tiêu dùng, giá vàng, giá USD, giá bất động sản... cũng chẳng có cơ quan nào dự báo và cảnh báo, hoặc dự báo không chính xác. Giá tiêu dùng năm 2007 đến tận tháng 5, báo chí đã cảnh báo, nhưng một số cơ quan chức năng vẫn đưa ra nhận xét là vẫn trong tầm kiểm soát (!); đến khi áp dụng một vài biện pháp, tốc độ tăng giá giảm đi so với tháng trước thì đã vội cho đó là thành công (mặc dù báo chí đã đưa ra thông tin đó là xu hướng của các năm trước đây, nhưng đã cao hơn cùng kỳ để cảnh báo)... Quốc hội đề ra mục tiêu cho năm nay là tốc độ tăng giá tiêu dùng thấp hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế, nhưng đã có chuyên gia dự báo tuy thấp hơn năm trước (12,63%), song cao hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế (9%). Phải chăng Tổ quản lý thị trường trong nước đã có mấy tháng dự báo nhưng thực tế đã tăng gấp đôi, nên lâu nay không thấy có dự báo nữa? Giá vàng thì chưa có cơ quan nào dự báo cả, giá bất động sản cũng vậy, trong khi báo chí cũng đã liên tục cảnh báo. Giá của những loại hàng trên tăng cao không chỉ là sự thắng, bại của nhiều nhà đầu tư, nhưng về mặt vĩ mô, các nhà hoạch định chính sách lại cần quan tâm, bởi một đất nước mà dòng vốn không trực tiếp đưa vào đầu tư cho sản xuất kinh doanh, lại bị “chôn” vào “nơi ẩn náu” là vàng hay bất động sản, thì tăng trưởng kinh tế sẽ như thế nào?

Về thị trường chứng khoán, đã có “cây đa, cây đề” về lĩnh vực tài chính - chứng khoán khẳng định, nếu năm 2006 là năm khởi động của thị trường này thì năm 2007 sẽ là năm phát triển mạnh. Nhưng kết quả đến nay, chỉ số chứng khoán cả hai sàn đều giảm mạnh so với đỉnh điểm trước đây. Điều đó cũng không khó hiểu, bởi tuy tuyên bố như vậy, nhưng trong điều  hành lại cho cung tăng mạnh, còn cầu thì khóa lại, theo quy luật cung - cầu, giá giảm là tất yếu.

Nâng tầm dự báo và cảnh báo là hết sức cần thiết để tránh việc điều hành mang tính chất tình thế, chắp vá và cái giá phải trả sẽ quá cao !
Nguồn: Thanh Niên