Các cơ quan chống lạm phát: Trống xuôi kèn ngược

Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Theo các ông, cơ chế vận hành của chúng ta hiện nay có thể đảm bảo những giải pháp chống lạm phát đã đề ra đi vào cuộc sống được không?

TS. Vũ Thành Tự Anh: Tôi nghĩ là cơ chế hiện nay chưa đảm bảo được những chính sách này thực hiện đồng bộ với sức mạnh mà đáng ra nó phải có. 

Ví dụ sự phối hợp giữa Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và Bộ Tài chính vừa qua có nhiều bất cập, nếu không nói có những trường hợp trống đánh xuôi kèn thổi ngược, có lúc quay sang chỉ trích lẫn nhau. Đó là sự tồn tại xuất phát từ bản thân cơ cấu điều hành vĩ mô của Việt Nam. 

Với cơ chế hiện nay cộng thêm một yếu tố là tính thiếu độc lập của NHNN là một trong những bài toán lớn bắt đầu bộc lộ ra buộc chúng ta sẽ phải giải quyết trong tương lai.

Cụ thể khi nói về tính độc lập của NHNN: độc lập về tài chính, nhân sự, công cụ, mục tiêu. Hiện nay 4 yếu tố này ở NHNN đều thiếu tính độc lập. Trong khi đó, NHNN được giao "thiên chức" thực hiện và đề xuất thực hiện chính sách tiền tệ, chống lạm phát trong nền kinh tế vĩ mô. Dường như việc này vượt quá sức của NHNN.

Vũ Quang Đông, Mỹ: Chào anh Vũ Thành Tự Anh, dưới quan điểm của người làm kinh tế chính trị học, theo anh, mô hình của Bộ Tài chính và NHNN có làm nảy sinh xung đột lợi ích trong giải quyết lạm phát của Việt Nam hiện nay và trong tương lai hay không? Chính sách tiền tệ nên độc lập hay chạy theo chính sách tài khóa như hiện nay nếu có xung đột lợi ích cục bộ? Chúc anh và gia đình khỏe.

TS. Vũ Thành Tự Anh: Đông là một người bạn cũ. Trước khi Đông đi học hai anh em có trao đổi nhiều.

Về câu hỏi thứ nhất liên quan đến mối quan hệ giữa Bộ Tài chính và NHNN, trên thực tế, đến thời điểm này, Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ chống lạm phát. Nếu ta nhìn phân công sẽ thấy sự "ngược đời". 

Điều này tôi có tìm hiểu qua, không biết đã đầy đủ chưa, nhưng trước đây, Bộ Tài chính có bộ phận liên quan đến vật giá, sau đó trở thành một vụ của Bộ tài chính.

Trong các chức năng của Bộ Tài chính có nhiệm vụ quản lý và điều hành nhà nước về giá cả, điểm 14 trong chức năng của Bộ Tài chính. Do đó, khi giá tăng cao, nói đến chỉ số giá, người ta nghĩ ngay đến Bộ Tài chính. Vì thế, trong kiểm soát lạm phát, người ta cũng giao cho Bộ Tài chính. Theo tôi, đó có lẽ là cái sai từ đầu.

TS. Cao Sỹ Kiêm: Mà chức năng ổn định đồng tiền, hay nói cách khác là lạm phát phải là của Thống đốc NHNN.

TS. Vũ Thành Tự Anh: Chắc chắn là như thế. Nó giống như một thiên chức. Chúng ta "đẻ" ra NHNN, nó đã được giao trọng trách là xây dựng và vận hành hệ thống chính sách tiền tệ quốc gia. Khi vấn đề lạm phát xảy ra, rõ ràng NHNN phải là người được giao nhiệm vụ đó.

Hai là, như tôi vừa phân tích, NHNN của Việt Nam không được độc lập. Chính sự không độc lập đó làm cho NHNN có tiếng nói nhỏ, nhẹ trong Chính phủ. Ông Thống đốc ngang hàng Bộ trưởng. Ngay từ NHNN đã cho thấy nó là thuộc nhà nước, chịu sự chi phối của các cơ quan nhà nước như trong bộ máy hành chính. 

Nhìn sâu xa, khi Bác Hồ thành lập Ngân hàng trung ương đã gọi là Ngân hàng Quốc gia Việt Nam. Chữ "quốc gia" ở đây hay hơn từ "nhà nước" theo nghĩa, lợi ích quốc gia và hệ thống của ngân hàng là phục vụ nhiệm vụ quốc gia, không theo hệ thống của nhà nước. 

Hiện nay, NHNN là cơ quan hành chính nhà nước với tất cả các ràng buộc, quy định của hành chính. Với cơ cấu như vậy, khó có thể độc lập, và có chính sách kiên quyết và đủ sức nặng.

Độc lập của NHNN không thể đến từ văn bản giấy tờ

Nhà báo Nguyễn Anh Tuấn: Có ý kiến bạn đọc cho rằng đề nghị NHNN phải độc lập như các ông vừa phân tích. Theo các ông, đây có phải là thời điểm thích hợp để đặt vấn đề về vai trò độc lập của NHNN trong hoạch định chính sách tiền tệ hay chưa? 

Như ông Vũ Thành Tự Anh vừa nói, về mặt tài chính, NHNN phải có quyền quyết định quyền lợi, khả năng thu hút các nhân tố hay có quyền quyết định tương đối về nhân sự để có khả năng chọn lựa những người có chất lượng làm ở NHNN. Những nghiệp vụ của NHNN có tính chuyên ngành cao thì phải cho NH những quyền hạn độc lập tương đối. Hiểu độc lập mà độc lập hoàn toàn thì nói chung cũng không được.

TS. Vũ Thành Tự Anh: Tôi nghĩ hỏi NHNN hãy độc lập đi, không hiểu họ có muốn không.

TS. Cao Sỹ Kiêm: Tôi có kinh nghiệm làm thống đốc 10 năm. Có cái cho độc lập mình cũng không dám độc lập. Vì nó phải nằm trong một hệ thống, nhất là trong điều kiện của chúng ta những chỉ tiêu kinh tế đan xen nhau. 

Những chỉ tiêu kinh tế của NHNN còn phụ thuộc vào cả nền kinh tế. Cho nên tạo cho họ độc lập để họ điều hành tốt, thực hiện đúng chức năng của họ, còn cái gì đòi hỏi có sự phối hợp thì cũng đừng đòi hỏi độc lập làm gì.

TS. Vũ Thành Tự Anh: Tôi nghĩ sự độc lập này không thể đến từ một quyết định thuần tuý mà phải đến từ việc kết cấu thể chế, xây dựng cấu trúc lại bộ máy của NHNN. 

Đơn cử chúng ta so sánh bên Pháp bên Mỹ. Nhìn vào FED của Mỹ, họ chia ra làm 12 vùng. Tại sao họ chia ra làm 12 vùng như thế? Họ chia thành 12 ngân hàng dự trữ liên bang một phần là để tránh tập trung quyền lực, phần thứ hai hết sức quan trọng là cho cả 12 vùng này đều có tiếng nói, đều được đại diện. Triết lý quyền lực của nước Mỹ là như vậy.

Trong mỗi ngân hàng dự trữ liên bang có 9 thành viên Hội đồng thống đốc, 3 thành viên từ các ngân hàng tư, địa phương, 3 thành viên là từ cộng đồng, 3 thành viên là những người rất xuất sắc để cống hiến. Tức là họ có sự đại diện rất cao, trong đó ngân hàng chỉ có 3 trong tổng số 9 người. 
Nhìn vào hội đồng điều hành thị trường mở của Mỹ, nhiệm kỳ của họ là 14 năm. Không có cách nào (trừ phi họ có lỗi lớn) để Tổng thống hoặc người nào đó đưa họ ra khỏi vị trí ấy. Nhiệm kỳ dài hơn nhiệm kỳ của những người có quyền lực bảo đảm cho sự độc lập. 

Tóm lại, độc lập không đến từ văn bản giấy tờ mà đến từ sự thiết kế hệ thống, thể chế, nội dung của tổ chức ấy.

Tôi chưa được tiếp cận luật về NHNN mới nhưng tôi nghĩ nếu không giải quyết vấn đề về thể chế thì nói độc lập là nói cho vui thôi chứ không thể độc lập được.
Nguồn: Vietnamnet