Vấn đề sử dụng quỹ đất nông nghiệp cho mục đích phát triển KCN - KCX, khu công nghệ cao... trong bối cảnh FDI vào nhiều, là câu chuyện phổ biến của các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, điều đáng nói là ở Việt Nam hiện nay, quá trình ấy diễn ra ở tốc độ qúa nhanh.

Quá chiều doanh nghiệp

Điều dễ nhận thấy là những diện tích đất được lấy để phát triển KCN - KCX, khu công nghệ cao... chủ yếu nằm ở vùng đất giao thông thuận lợi, dân cư đông đúc, đất canh tác tốt. Những đồng bằng trù phú như ĐB sông Hồng (rộng 0,8 triệu ha), ĐB sông Cửu Long (2,5 triệu ha) đã bị chia nhỏ để làm KCN-KCX, khu công nghệ cao, sân golt... Thay vì những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, dọc các quốc lộ giờ đây là những nhà máy, khu công nghiệp đã, đang được san ủi, xây dựng kiên cố.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân của việc phân nhỏ các "vựa lúa" và "bêtông hóa" chúng xuất phát từ phong trào thu hút FDI của các địa phương trong khi chưa có sự chuẩn bị chu đáo, chưa có quy hoạch cụ thể. Tình trạng này dẫn đến việc các địa phương ra sức "chiều" DN, khiến DN muốn vào chỗ nào là được chỗ đó, trong khi chúng ta còn rất nhiều loại đất khác mà không chọn. Những ưu đãi này nhiều khi dẫn đến tình trạng đăng ký địa điểm đầu tư hết sức phi lý. Một câu chuyện chắc hẳn chưa ai quên là đã từng có một tỉnh phía Nam phải tiếp nhận tới hơn 10 dự án sân golt đăng ký đầu tư.

Và hệ lụy

Việc chuyển đổi đất nông nghiệp mặc dù là điều không thể tránh khỏi trong quá trình CNH - HĐH đất nước song nhiều nhà khoa học cho rằng việc này phải được tiến hành hợp lý sao cho không lãng phí.

GS TS Nguyễn Lân Dũng - chuyên gia cao cấp, Viện Vi sinh vật và Công nghệ sinh học (ĐH quốc gia) đã dùng khái niệm "đất có cấu tượng" để chỉ loại đất trồng trọt có các hạt vừa phải, có thể giữ nước, giữ thức ăn, giữ không khí trong đất mà nông dân ta vẫn gọi là bờ xôi, ruộng mật. Ông khẳng định, để có các hạt đất như vậy, cần có sự hoạt động liên tục của vi sinh vật qua hàng nghìn năm để tạo ra được chất mùn làm liên kết các hạt đất lại thành đất có cấu tượng, được vi sinh vật phân giải dần dần để giải phóng thức ăn cho cây trồng, kết hợp với phân khoáng để phân khoáng không dễ dàng bị rửa trôi xuống các lớp đất sâu. Song việc "bê tông hóa" lớp đất này bằng phong trào phát triển KCN - KCX, khu công nghệ cao... đã diễn ra với tốc độ chóng mặt. Theo Viện Nghiên cứu định cư, từ năm 2000 đến 2006, diện tích đất lúa gốc của nước ta đã giảm gần 320.000 ha. Số liệu do Liên hiệp các Hội KHKT Việt Nam đưa ra vào năm 2007 cho thấy, diện tích đất canh tác của Việt Nam hiện thấp nhất thế giới, bình quân khoảng 0,12 ha/người trong khi của Thái Lan là 0,3 ha/người. Xét bình quân, Việt Nam chỉ hơn Hàn Quốc, Bangladesh, Ai Cập...

Hơn nữa, nhiều chuyên gia nông nghiệp khác còn cho rằng, điều này còn gây thêm sự lãng phí nguồn lực nông nghiệp vì chỉ cần lấy 1 ha đất sẽ làm ảnh hưởng đến 2-3 ha khác, các công trình thủy lợi bị đảo lộn, thậm chí phá hủy. Bên cạnh đó, chất thải của khu công nghiệp làm ô nhiễm nguồn nước, không khí, dẫn đến ảnh hưởng lớn là không có nông nghiệp sạch. Đó là còn chưa kể tới việc thu hồi đất đã làm ảnh hưởng tới đời sống của trên 60 vạn hộ dân...

Mặc dù các ý kiến đều cho rằng, với tốc độ giảm diện tích đất lúa như thời gian qua cùng với tốc độ tăng dân số như hiện nay thì đến năm 2020, vấn đề an ninh lương thực vẫn được đảm bảo, song các chuyên gia khẳng định, sự chuyển đổi đất nông nghiệp thành phi nông nghiệp là quá trình một chiều, không quay trở lại được.

GS TS Nguyễn Lân Dũng đã chia sẻ cảm nhận của ông sau khi thăm khu Nội Mông, một vùng đất rộng nhưng điều kiện tự nhiên bất lợi của Trung Quốc. Trung Quốc đã làm đường cao tốc, biến Nội Mông thành những KCN rộng lớn với các nhà máy sản xuất đất hiếm và các nhà máy gang thép. Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng cách làm như của Trung Quốc, đầu tư làm đường, xây dựng cơ sở hạ tầng để biến những vùng đất đá ong, đất bạc màu ở miền Trung và Trung du Bắc Bộ thành những KCN - KCX lớn.

Nguồn: DDDN