Chỉ số giá tiêu dùng tháng 5 đã tăng mạnh trở lại ở mức 3,9% sau khi có dấu hiệu "giảm nhiệt" trong tháng 4. Những câu hỏi về hiệu quả của nỗ lực chống lạm phát của Chính phủ lại được đặt ra. Sau những tác động hành chính tức thì, giá cả tiêu dùng dịu xuống vào tháng 4, sang tháng 5, những vấn đề căn cơ để chống lạm phát lại đặt trước thách thức.

Thuốc đã "bốc" nhưng liệu "bệnh nhân" có dám dùng, nhất là với những loại "thuốc đắng" như cắt giảm đầu tư công, điều mà bản thân nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch - Đầu tư Trần Xuân Giá từng thừa nhận "không ai chịu tự vác đá ghè chân mình"? 

Cắt giảm tượng trưng

Phương thuốc rà soát và tăng cường hiệu quả đầu tư công đã được chỉ ra từ tháng Giêng năm 2008. Sau nửa năm, việc cắt giảm vẫn ở giai đoạn rục rịch chuẩn bị, với danh sách ban đầu những dự án dự kiến nằm trong diện cắt giảm, trì hoãn.

Với gần 600 dự án dự kiến cắt giảm do 30 trong số 64 tỉnh thành phố trong cả nước và 9 bộ ngành đưa lên, mức tiết kiệm cũng chỉ đạt khoảng 2.000 tỷ đồng. Dự tính, số vốn cắt giảm, đình hoãn trong cả nước chỉ khoảng 5.000 tỷ đồng.

Theo ông Nguyễn Đình Cung, trưởng ban kinh tế vĩ mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, số vốn này quá ít so với nhu cầu tạo tác động lên lạm phát. "Trong tổng số đầu tư từ ngân sách năm 2007 khoảng 112 nghìn tỷ đồng, phải cắt được cỡ 20 nghìn tỷ thì mới thật sự có ý nghĩa trong việc chống lạm phát".

Đầu tư công chính là đầu tư của chính Chính phủ từ ngân sách nhà nước. Chính phủ kêu gọi rà soát, tăng hiệu quả đầu tư chính là kêu gọi bản thân bộ máy của mình tiến hành. Việc cắt giảm hay không, hoàn toàn xử lý bằng các biện pháp hành chính. Nếu bản thân bộ máy không tự cắt giảm được, làm sao kêu gọi người khác chung tay xử lý.

Tuy nhiên, "con số cắt giảm hiện chỉ mang tính tượng trưng hơn ý nghĩa thực tiễn" - TS Nguyễn Văn Nam, nguyên thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tướng nhận xét.

Chia sẻ quan điểm này, TS Nguyễn Quang A thẳng thắn, "con số cho thấy cách làm hình thức và thiếu quyết liệt của cơ quan công quyền".

Việc yêu cầu, thậm chí giao chỉ tiêu cụ thể cho từng địa phương phải cắt bao nhiêu hoàn toàn nằm trong thẩm quyền của Nhà nước. Nhiệm vụ của địa phương là tiến hành nhanh, lập danh sách các dự án cần cắt, hoãn và thúc đẩy và nguyên nhân và chịu trách nhiệm về danh sách đưa lên. Từ đó, bộ phận các chuyên gia giúp việc của trung ương sẽ thẩm tra dự án nào đáng cắt, dự án nào không. 

"Quả bóng trách nhiệm đã được phân cấp xuống dưới. Ai là chủ đầu tư thì người ấy phải có trách nhiệm cắt giảm, hay hoãn thi công. Chính họ phải chịu trách nhiệm trước Thủ tướng về những dự án không hiệu quả", ông Nguyễn Đình Cung từng nói.

"Đánh" trực tiếp vào dân?

Tuy nhiên, khi xem xét các dự án đầu tư cần cắt giảm, cần đặc biệt lưu ý các dự án về giáo dục, y tế, những dự án gắn liền với chính sách an sinh xã hội, đảm bảo đời sống nhân dân.

"Cắt các dự án đầu tư cho y tế, giáo dục là "đánh" trực tiếp vào người dân", một cựu thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tướng nhận định.

Thực tế hiện nay, tại các địa phương, một số nơi có hiện tượng chia đều số dự án cần cắt giảm cho các sở, ban, ngành. Có tỉnh, để tiết kiệm 1 tỷ đồng, dự án sửa chữa, thay thế dãy lớp học dột nát sẽ phải dừng lại. Tiết kiệm được 1 tỷ đồng nhưng cái giá đổi lại là cơ hội đến trường của hàng nghìn học sinh nhiều năm sau.

"Sào huyệt" lãng phí đầu tư chưa đụng tới

Dù mức cắt giảm chỉ tượng trưng và không tạo ra một cú hích đối với nỗ lực chống lạm phát của Chính phủ, tuy nhiên, chí ít, các địa phương đã bước đầu thể hiện tinh thần "đồng cam cộng khổ", đồng thuận cùng "chung vai".

Trong khi đó, nếu nói về hiệu quả đầu tư và lãng phí trong đầu tư, các tập đoàn kinh tế, DNNN lớn mới là thủ phạm lớn nhất của lãng phí thì vẫn chưa có động thái nào đáp lại lời kêu gọi của Chính phủ.

Tập đoàn kinh tế nói riêng và các DNNN nói chung được xem là "sào huyệt" của lãng phí đầu tư. Thực tế, con số thu về không đủ để bù chi. Năm 2006 các DNNN đã vay 48.500 tỷ đồng để đầu tư phát triển sản xuất, nhưng chỉ làm ra 42.000 tỷ đồng. Con số chi của các tổng công ty, tập đoàn vượt dự toán lên đến 261%. 

Huy động vốn gần hơn 20 lần số vốn tự có của mình nhưng thay vì tập trung đầu tư cho lĩnh vực được giao trọng trách, các DN này quay sang đầu tư sang những lĩnh vực "nhạy cảm", không tạo giá trị thực trong GDP. 28/70 tập đoàn kinh tế "lấn" sang chứng khoán, bất động sản.

Là các anh cả đỏ của nền kinh tế, được trao quyền và nguồn lực, trong lúc khó khăn, các DNNN không những không chủ động gánh vác trách nhiệm, mà ngược lại, còn tìm cách bác bỏ những quan điểm phê phán về sự lãng phí, thiếu hiệu quả trong đầu tư của mình.

Trong những cuộc trao đổi với lãnh đạo nhà nước, đại điện các tập đoàn vin vào mọi lí lẽ để "bao biện": rằng chúng tôi lấy ngắn nuôi dài, rằng tập đoàn "đầu tư cho một số công trình phúc lợi xã hội"... Thậm chí, TGĐ Vinashin còn than "vừa rồi (tập đoàn) mới hơi bước chân ra ngoài đã bị thổi còi".

Cho đến nay, các tập đoàn chưa có một báo cáo giải trình chính thức về hiệu quả sử dụng đồng vốn từ thuế của nhân dân, trong số đó gần 117 nghìn tỷ đang được các DNNN đầu tư ra ngoài lĩnh vực chính của mình. 

Muốn các DNNN tự cắt giảm đầu tư không phải là việc đơn giản, nhất là trong bối cảnh nhà nước trao quyền tự chủ tài chính cho DN. 

Tuy nhiên, với đầy đủ công cụ, chế tài, Chính phủ "làm không khó, cái khó là có thực sự muốn làm hay không?", TS. Quang A nói. Trao quyền và giao trách nhiệm cắt giảm cho từng địa phương, từng tập đoàn kinh tế và lãnh đạo tập đoàn là biện pháp hữu hiệu cần được thực thi.

Nói như Trưởng đại diện IMF tại Việt Nam Benedict Bingham, "những bước tiếp theo phải là sản phẩm, hành động cụ thể. Chúng ta phải nhìn thấy được chiến lược của Thủ tướng biến thành hành động như thế nào
Nguồn: Vietnamnet