Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay, sau hơn hai thập kỷ đổi mới, ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam vẫn bị các chuyên gia, các doanh nghiệp trong và ngoài nước đánh giá là đang ở mức độ thấp.

Thực trạng ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam

Điều đáng nói là, cho dù ngành công nghiệp Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bực nhưng tỷ lệ giá trị gia tăng trong sản xuất công nghiệp (VA/GO) đang có dấu hiệu đi xuống. Theo số liệu được ông Phạm Ngọc Hải – Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Chính sách Công nghiệp, Bộ Công nghiệp nêu ra tại Hội thảo Quốc gia lần thứ nhất  có chủ đề "Chương trình hành động về Phát triển Công nghiệp phụ trợ Việt Nam"thì, năm 1995, VA/GO toàn ngành công nghiệp là 42,5%, đến năm 2000, tỷ lệ này chỉ còn 38,45%, năm 2005 còn 29,63% và năm 2007 là 26,3%. Trong đó, thấp nhất là ngành công nghiệp điện tử và công nghệ thông tin với trị số là 13,81%. Ông Phạm Ngọc Hải nói: “Một trong những lý do quan trọng của việc giá trị gia tăng trong các sản phẩm công nghiệp Việt Nam thấp là sự yếu kém của các ngành công nghiệp phụ trợ”.

Có một thực tế là, hầu hết các ngành công nghiệp lớn ở Việt Nam đang phải dựa chủ yếu vào nguồn nguyên, phụ liệu nhập khẩu. Điển hình như ngành Dệt may. Xuất khẩu hàng năm của ngành này lên đến hàng tỷ USD (gần 8 tỷ USD trong năm 2007) nhưng phần lớn số ngoại tệ thu được này phải chi trả nguồn nguyên, phụ liệu nhập khẩu phục vụ cho sản xuất của chính ngành này. Ông Takano Fujii - Giám đốc Trung tâm hợp tác phát triển nguồn nhân lực Việt-Nhật tại TP Hồ Chí Minh (VJCC) nói: “Về khía cạnh năng lực sản xuất, từ khi tôi đến Việt Nam vào nửa sau năm 1990, thì tôi cảm thấy năng lực của ngành chế tạo trong nước không được cải thiện. Điều này là do cơ cấu sản xuất dựa phần lớn vào nhập khẩu nguyên vật liệu/linh phụ kiện và sản xuất sử dụng nhiều lao động vẫn được tiếp diễn cho đến nay”.

Khi ngành công nghiệp phụ trợ phát triển tương xứng với tốc độ phát triển chung của các ngành công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp lắp ráp, sẽ tạo động lực cho các ngành công nghiệp của một quốc gia tăng trưởng. “Trong điều kiện lộ trình mở cửa hoàn toàn thị trường trong nước đang đến gần, nếu không xây dựng được công nghiệp phụ trợ tương ứng, đủ sức cạnh tranh quốc tế và có sức hấp dẫn các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài thì các nhà đầu tư nước ngoài sẽ chuyển sang đầu tư thương mại vào thị trường Việt Nam hơn là đầu tư vào sản xuất” – ông Trần Văn Tần, trưởng phòng Tín dụng, Vụ Tín dụng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, nói: “Việc đóng cửa cơ sở sản xuất của Sony tại Việt Nam trong thời gian qua là một minh chứng cho vấn đề này”.

Công nghiệp phụ trợ yếu do nguồn nhân lực kém

“Việt Nam không sử dụng được nguồn nhân lực ưu tú của mình, công nghiệp phụ trợ không phát triển dẫn đến tình trạng khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung cấp nguyên vật liệu và linh phụ kiện” – ông Takano Fujii lý giải về tình trạng phát triển của ngành công nghiệp phụ trợ của Việt Nam. Theo ông, nguyên nhân thì có nhiều nhưng trước hết là xuất phát từ khía cạnh nguồn nhân lực thiếu sự tích lũy về trình độ công nghệ do sự chậm trễ trong chuyển giao công nghệ, yêu cầu về hiệu suất cao và về QCDSS  (tức là thiếu sự tin cậy và nhận thức về chất lượng, chi phí, thời hạn giao hàng, dịch vụ và tốc độ).

Nguồn nhân lực giá rẻ sẽ không còn là một lợi thế cạnh tranh trong việc thu hút FDI của Việt Nam khi các thỏa thuận về miễn giảm thuế nhập khẩu chính thực được thực hiện sau 5 hay 10 năm nữa. Vấn đề lúc này cần phải quan tâm là làm thế nào để sản xuất được các mặt hàng vừa có chất lượng tốt, vừa có giá thành rẻ. “Sản phẩm rẻ nhưng chất lượng kém hay sản phẩm tốt nhưng giá thành cao đều sẽ bị thị trường đào thải” – ông Mitsuo Sakaba– Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam nhận định.

Vì thế, điều cốt yếu hiện nay là cần phải đào tạo được nguồn nhân lực có khả năng quản lý, sản xuất ra những sản phẩm có sức cạnh tranh cao. Vấn đề lớn nhất về nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay, theo ông Nobuhiko Murakami – TGĐ Toyota Việt Nam là thiếu thiếu khả năng ứng dụng và tính sáng tạo. Theo ông Nobuhiko Murakami, các giám đốc nhà máy thiếu sự suy nghĩ về những việc cần phải làm. “Nói nôm na là giống như xe ô tô với động cơ 1 số và 5 số. Để bắt đầu chuyển động thì rất vất vả, nếu để mặc thì sẽ không chuyển động. Một khi đã bắt đầu chuyển động thì tăng tốc rất nhanh, chất lượng tốt. Nhưng để đạt tốc độ tối đa tương đối khó khăn. Nếu bị gián đoạn động cơ sẽ dừng, hoặc thành số lùi. Vì vậy, tùy vào người lái xe mà việc chuyển động sẽ khác nhau”.

Lý giải về thực trạng chất lượng nguồn nhân lực thấp như hiện nay, ông Hoàng Ngọc Vinh - Vụ trưởng Giáo dục chuyên nghiệp cho rằng, nhân lực phục vụ công nghiệp phụ trợ chưa đáp ứng được cả về số lượng và chất lượng chủ yếu là do suất đầu tư thấp, doanh nghiệp và nhà trường chưa hình thành liên kết bền vững hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau. Ngược lại chất lượng đào tạo thấp đã ảnh hưởng đến chất lượng của các nghiên cứu khoa học ứng dụng, chất lượng kỹ sư, công nghệ viên, kỹ thuật viên và công nhân nói chung.

Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

Để giải quyết bài toán nhân lực, từ đó thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam, ông Takano Fuji cho rằng, trước hết Chính phủ cần làm rõ lĩnh vực công nghiệp mục tiêu và chiến lược phát triển công nghiệp. Sau đó chú trọng đến lĩnh vực quạn trọng nhất và tiến hành đào tạo nguồn nhân lực  cả về công nghệ sản xuất và quản lý kinh doanh. Trên cơ sở đó, để phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ, và phát triển công nghiệp phụ trợ cần đưa vào áp dụng chế độ thẩm định viên đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, cần thiết hỗ trợ và hướng dẫn cho doanh nghiệp để nâng cao khả năng kinh doanh cũng như khả năng về công nghệ.

Hơn nữa, cần đào tạo kỹ sư có đủ trình độ về kỹ thuật thực hành và thực tiễn. Trang bị cho họ kiến thức cần thiết. Để thực hiện được điều này cần phải xây dựng các cơ sở đào tạo nhằm nâng cao trình độ tay nghề. Cần có một tầm nhìn dài hạn về vấn đề này. Mặt khác, cần có các chính sách hợp tác với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam để thực hiện chế độ thực tập, hướng dẫn tại hiện trường. Để nâng cao năng lực quản lý cho các nhà kinh doanh, ông Takano Fuji đề xuất “thành lập trường kinh doanh để học hỏi những bí quyết kinh doanh thông qua sự hỗ trợ của các nhà kinh doanh giàu kinh nghiệm”.
Nguồn: DDDN