Trong điều kiện kinh tế thế giới rất u ám vào năm 2009, mục tiêu kiềm chế lạm phát dưới 15% có lẽ cũng nên được xem xét lại.

Từ xuất phát điểm tăng 21,87% trong 9 tháng đầu năm và dự báo cả năm tăng khoảng 24% và nhận định: "Mặc dù đã được kiềm chế theo hướng giảm dần nhưng mức tăng giá tiêu dùng vẫn còn cao gấp gần hai lần năm 2007 và là mức tăng cao nhất từ hơn 10 năm nay". Chính phủ vừa trình lên Quốc hội "Mục tiêu tổng quát về phát triển kinh tế - xã hội..." được đặt lên hàng đầu "... của năm 2009 cần được xác định là: Tiếp tục ưu tiên kiềm chế lạm phát" và mục tiêu cụ thể là tăng dưới 15%. Tuy nhiên, với những diễn biến quá nhanh và những động thái hiện nay của thị trường trong nước và thế giới, dường như những mục tiêu này không còn phù hợp.

Không theo kịch bản?

Với việc giá tiêu dùng giảm 0,19% trong tháng 10, có thể coi đây là bước rơi tự do.

Sở dĩ như vậy là vì hai lẽ. Đó là, đây không chỉ là lần đầu tiên giá tiêu dùng giảm sau khi đã liên tục tăng trong 9 tháng đầu năm và tổng mức tăng đã lên tới 21,87%, mà "mạch tăng" này còn kéo dài trong suốt 18 tháng trời ròng rã (từ tháng 4/2007 đến tháng 9 năm nay). Hơn thế, việc giá tiêu dùng "âm" trong bối cảnh nền kinh tế đã chuẩn bị bước vào "mùa tiêu dùng" sôi động nhất hằng năm là trái với "thông lệ", bởi trong 15 năm trở lại đây thì đây cũng mới là lần thứ ba giá tiêu dùng giảm vào thời điểm này, trong khi hai lần trước diễn ra trong các năm 1999 và 2003 là những năm giá tiêu dùng cả năm chỉ tăng vẻn vẹn 0,1% và 3,0%, còn 9 tháng trước đó chỉ tăng 0,2% và 1,8%. 

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất có lẽ lại là ở chỗ, cho dù kiềm chế lạm phát là ưu tiên số 1, nhưng việc đạt được những kết quả nói trên lại chủ yếu xuất phát từ những yếu tố mà chúng ta không mong muốn.

Các số liệu thống kê giá tiêu dùng 10 tháng qua cho thấy rất rõ điều này.

Trước hết, xét từ góc độ nhóm hàng, có thể thấy giá lương thực sau 6 tháng đầu năm tăng đại nhảy vọt 59,44% đã giảm ngày càng mạnh: tháng 7 giảm 0,37%; tháng 8 giảm 1,10%; tháng 9 giảm 1,75% và tháng 10 giảm kỷ lục 1,91%. Hiển nhiên, việc mặt hàng nông sản chiến lược hiện vẫn còn chiếm 9,86% trong "rổ hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng xã hội" này giảm ngày càng mạnh như vậy chẳng những góp phần trực tiếp ngày càng lớn vào việc kéo tốc độ tăng giá tiêu dùng xuống thấp, mà tác động gián tiếp thông qua việc kéo giá của nhóm hàng thực phẩm hiện chiếm tỷ trọng kỷ lục 25,20% trong "rổ hàng hoá và dịch vụ tiêu dùng xã hội" xuống cũng ngày càng mạnh hơn. Đây chính là điều chúng ta không mong muốn nhất trong việc kiềm chế lạm phát.

Bởi lẽ, ngay sau khi giá lương thực chỉ vừa giảm rất nhẹ trong tháng 7 như nói trên, Chính phủ đã lập tức đặt ra mục tiêu "kép ba" cho các bộ, ngành và doanh nghiệp xuất khẩu gạo: đẩy mạnh xuất khẩu; xuất khẩu với giá có lợi; bảo đảm  cho người trồng lúa có lãi khoảng 40% trở lên, tức là phải tránh điệp khúc "được mùa càng lớn, mất giá càng thê thảm" vẫn lặp đi lặp lại trong nền kinh tế nước ta từ trước đến nay.

Cũng theo hướng này, nhưng tình trạng giảm tốc của mặt hàng thực phẩm vẫn còn khả quan hơn nhiều, bởi sau 6 tháng đầu năm cũng tăng phi mã 21,83%, các con số này lần lượt là: 1,33%; 0,53%; 0,26% và 0,01%.

Nếu xét theo góc độ vai trò của các nhóm hàng hóa và dịch vụ trong tổng mức tăng của giá tiêu dùng, có thể thấy vai trò "gia nhiệt" trong 6 tháng đầu năm của nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống, còn 4 tháng gần đây lại giữ vai trò "hạ nhiệt" rất rõ ràng. 

Cụ thể là, xét từ tháng 1/2007 đến nay, tức là toàn bộ thời gian lạm phát ở nước ta tăng phi mã, nếu như tỷ trọng trong tổng mức tăng giá tiêu dùng của nhóm hàng này tháng 1/2007 chỉ mới là 46,10%, thì sau 18 tháng hầu như liên tục tăng đã đạt kỷ lục 71,17%, nhưng 4 tháng gần đây đã liên tục giảm và hiện còn 66,16%. Trong khi đó, ngược lại, tỷ trọng này của 9 nhóm hàng hoá và dịch vụ phi lương thực, thực phẩm sau 18 tháng hầu như liên tục giảm đã từ 53,90% "chạm đáy" chỉ với 28,53% và 4 tháng gần đây đã liên tục tăng và đạt 33,84%.

Tuy nhiên, cũng cần phải khẳng định rằng, việc giá tiêu dùng hạ nhiệt mạnh trong tháng 9 và rơi tự do trong tháng 10 như nói trên còn do tác động "cộng hưởng" rất tích cực của yếu tố giá nguyên liệu thế giới hạ nhiệt.

Trước hết, các số liệu thống kê cho thấy, sau một "mạch tăng" tới 19 tháng không nghỉ và đạt tổng mức tăng tới 93,89%, giá nguyên liệu thế giới tháng 8 đã rơi tự do 10,19%; tháng 9 tiếp tục rơi tự do 9,92% và chắc chắn quá trình này cũng tiếp tục trong tháng 10.

Biến động chỉ số giá tiêu dùng theo quý và tháng

Rõ ràng, đối với nền kinh tế "sống nhờ" vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu như nước ta, sau khi "lãnh đủ mạch tăng" sốt nóng tới 19 tháng không nghỉ này, việc giá nguyên liệu thế giới hạ nhiệt cũng góp phần quan trọng vào việc giá  trong nước hạ nhiệt theo. Tất cả những điều nói trên cho thấy rằng, xét dưới góc độ thị trường hàng hóa, tuy có sự "cộng hưởng" của giá nguyên liệu thế giới, nhưng lạm phát tăng phi mã trong 10 tháng liên tục chủ yếu là do sự bất ổn của thị trường lương thực, thực phẩm trong nước, và do vậy, một khi thị trường này phát triển ổn định, thì nguy cơ lạm phát cao cũng cơ bản được khắc phục.  

Chuyển hướng nào?

Trước hết, nếu theo đúng thông lệ đang tích cực chuẩn bị bước vào "mùa tiêu dùng" sôi động nhất hằng năm của nền kinh tế nước ta từ 15 năm trở lại đây thì 2 tháng còn lại của năm nay sẽ là thời gian giá tiêu dùng tiếp tục tăng. Dự báo tổng mức tăng 1,75% của giá tiêu dùng trong quý IV năm nay của các nhà quản lý chắc chắn không chỉ dựa trên căn cứ này, mà còn dựa trên đà tăng kỷ lục 21,87% trong 9 tháng đầu năm so với cùng kỳ 16 năm trở lại đây.

Mặc dù vậy, từ những thực trạng nói trên của nền kinh tế nước ta và những động thái gần đây của thị trường thế giới, có nhiều khả năng giá tiêu dùng sẽ "phá lệ". Nhận định này dựa trên ba căn cứ chủ yếu sau đây:

 - Thứ nhất, thay vì giữ vai trò đẩy giá tiêu dùng tăng nóng, thậm chí rất nóng như trong cùng kỳ bốn năm gần đây, với việc liên tục được mùa lúa khiến sản lượng lúa tăng "tự cổ chí kim" chưa từng có như năm nay, trong khi xuất khẩu gạo lại tăng không tương ứng, cho nên giá lương thực chắc chắn sẽ vẫn tiếp tục giữ vai trò kéo lùi giá của nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống nói riêng và giá tiêu dùng nói chung.

Trước hết, các số liệu thống kê trong 4 năm gần đây cho thấy, giá của mặt hàng nông sản chiến lược này luôn luôn tăng, thậm chí tăng rất mạnh trong 2 tháng cuối năm. Đó là, tháng 11 và 12/2004 tăng 0,7% và 1,1%, tức là tổng cộng tăng 1,81%, còn con số này trong cùng kỳ năm 2005 là 2,31%; năm 2006 đạt kỷ lục 6,29% và cùng kỳ năm 2007 vừa qua là 5,72%.

Do vậy, trong điều kiện liên tục được mùa "tự cổ chí kim" chưa từng có kỷ lục tăng khoảng 2,6 triệu tấn lúa như năm nay, cho dù khối lượng gạo xuất khẩu tính đến ngày 24/10 vừa qua đã đạt xấp xỉ 3,9 triệu tấn và với tiến độ này thì cả năm có thể đạt 5,2 triệu tấn (bình quân mỗi tuần xuất khẩu 100 nghìn tấn) nếu như kiến nghị "tháo khoán hoàn toàn" của Bộ Công Thương vừa trình Chính phủ được chấp nhận, nhưng mức tăng khoảng 600 nghìn tấn này cũng chưa bằng một nửa tổng sản lượng tăng chí ít khoảng 1,3 triệu tấn gạo trong năm nay và tổng khối lượng gạo xuất khẩu năm nay cũng chỉ xấp xỉ như kỷ lục 5,25 triệu tấn năm 2005 trong điều kiện sản lượng lúa chỉ là 35,9 triệu tấn (năm nay ước đạt 38,6 triệu tấn).

Điều này có nghĩa là, trong điều kiện sản lượng lúa tăng đột biến, khối lượng gạo xuất khẩu lại tăng không tương ứng, đương nhiên tồn kho lúa gạo trong nước cũng tăng rất mạnh, cho nên đây sẽ là yếu tố quyết định khiến giá lúa gạo trong nước khó có thể tăng. Hơn thế, trong khi thừa cung như vậy, sau khi đều đã đạt kỷ lục mọi thời đại vào khoảng giữa năm vừa qua, khả năng giá gạo thế giới vẫn tiếp tục tụt dốc trong những tháng tới là rất lớn, cho nên việc giá lúa gạo trong nước cũng tiếp tục tụt dốc là hoàn toàn có thể xảy ra.

- Thứ hai, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính thế giới lại vẫn chưa "tìm thấy điểm đáy" như hiện nay, khả năng giá cả hàng loạt mặt hàng trên thị trường thế giới tiếp tục quá trình rơi tự do đã bắt đầu từ tháng 8 đến nay sẽ còn tiếp tục là rất lớn, cho nên giá hàng hóa xuất nhập khẩu có nhiều khả năng sẽ còn giữ vai trò kéo lùi giá tiêu dùng trong nước thông qua việc giá của 9 nhóm hàng phi lương thực, thực phẩm có thể đạt mức "âm" giống như diễn biến giá của nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống đã diễn ra trong tháng 10 này.

Trước hết, các số liệu thống kê giá nguyên liệu thế giới cho thấy, trái ngược với xu thế tiếp tục sốt nóng trong những tháng cuối năm những năm gần đây, trong những năm sốt nóng lên tới mức đỉnh trong tất cả các chu kỳ sốt nóng trong vòng 28 năm, giá nguyên liệu thế giới trong nhưng tháng cuối năm đều giảm khá mạnh. Do vậy, sau khi đã liên tục đạt được những kỷ lục mọi thời đại đến tháng 7 vừa qua, khả năng giá nguyên liệu thế giới còn tiếp tục rơi tự do như từ tháng 8 đến nay sẽ còn tiếp tục, cho nên cơn sốt lạnh này sẽ còn tác động đến thị trường trong nước mạnh hơn nhiều thông qua "rổ hàng hóa nguyên liệu nhập khẩu" khổng lồ của nền kinh tế nước ta.

Điều này có nghĩa là, thay vì liên tục bị gia nhiệt rất mạnh như từ tháng 8 trở về trước, việc thị trường thế giới tiếp tục hạ nhiệt sâu hơn nữa chắc chắn sẽ giữ vai trò "cộng hưởng" mạnh hơn nhiều trong việc "làm lạnh" thị trường trong nước trong những tháng tới.

- Thứ ba, việc giá tiêu dùng có nhiều khả năng không tăng như "thông lệ" còn do tác động "kép ba" rất quan trọng khác sau đây:

Trước hết, đó là sau một thời gian lạm phát phi mã quá dài, sức mua của nhóm 20% dân cư có thu nhập không đủ chi tiêu, cũng như của nhóm 20% dân cư vẫn thường xuyên phải "giật gấu vá vai" chắc chắn đã suy giảm, nếu như không muốn nói là đã bị suy kiệt. Mặt khác, do giá cả chỉ mới bắt đầu giảm sau một thời gian liên tục tăng rất dài, cho nên xu thế chờ giá "chạm đáy" mới chi tiêu của một bộ phận dân cư có thu nhập khá hơn chắc chắn sẽ còn mạnh thêm trong một vài tháng tới.