Sự chuyển dịch bình thường?

Bà Nguyễn Lan Hương, Viện trưởng Viện Khoa học Lao động - Xã hội (Bộ LĐ-TBXH), cho rằng, đã xuất hiện hiện tượng lao động nông thôn ra thành thị quay ngược trở lại nông thôn. Bà dự báo, năm 2009 tới, lượng lao động bị sa thải khỏi thị trường lao động chính thức ở thành phố, nhất là lao động tự do sẽ rất lớn.

TS. Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển NNNT (IPSARD), nhận xét, khủng hoảng kinh tế lần này, do nông nghiệp Việt Nam không có những chính sách phát triển đột biến, đủ sức chống chịu trong khi lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ bắt đầu sụt giảm... sẽ kéo theo một lượng lao động mất việc tạm thời đổ về nông thôn.

Trong khi đó, nông dân vẫn đang đuối sức sau một năm kinh tế đầy biến động khi giá đầu vào tăng nhanh, đầu ra cho nông sản bấp bênh, sản xuất tiểu thủ công nghiệp, làng nghề đình đốn, dịch bệnh, thiên tai triền miên... sẽ khiến cho số lượng người nghèo bị ảnh hưởng mạnh, số cận nghèo rơi xuống nghèo sẽ có khả năng tăng.

Nguy cơ thấy rõ, song, giải pháp cho vấn đề này còn rất mù mịt. Bên lề Hội nghị Đánh giá tác động của khủng hoảng tài chính toàn cầu đến nông nghiệp - nông thôn Việt Nam diễn ra tuần trước, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lương Lê Phương đề xuất, cần phải tiến hành thống kê những đối tượng lao động dịch chuyển từ thành thị về nông thôn do mất việc làm; đồng thời, đào tạo lại ngành nghề cho họ để có thể sống được ở nông thôn. Song, kế hoạch cụ thể ra sao đến nay chưa rõ.

Tuy nhiên, trao đổi với chúng tôi, TS. Vũ Trọng Bình, Giám đốc Trung tâm Phát triển Nông thôn (IPSARD), đánh giá, hiện tượng chảy ngược lao động từ thành thị về nông thôn là có thật, nhưng đó chỉ là lao động có tính chất không ổn định, lao động giản đơn như bán hàng rong, phu hồ, xây dựng...

Ông Bình nhấn mạnh, cần phải phân biệt giữa 2 luồng di cư: di cư từ nông thôn ra thành thị, có việc làm, có cuộc sống ổn định ở thành phố thì không có hiện tượng chuyển dịch.

"Dòng chảy" lao động ngược chỉ xuất hiện ở đối tượng là lao động tạm thời, bị thất nghiệp do ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, công nghiệp và dịch vụ không phát triển. Họ lại không có nhà cửa (hầu hết đi thuê) ở thành phố nên sẵn sàng về quê tìm việc khác.

Thậm chí, họ còn chuyển từ thành thị nọ sang thành thị kia, từ đô thị này sang đô thị khác để tìm việc. "Việc họ về nông thôn để kiếm sống khi thất nghiệp ở thành phố là bình thường", ông Bình nói.

Chính bà Nguyễn Lan Hương cũng thừa nhận "sự quay trở lại của họ cũng chỉ là tạm thời", và bà nhận xét: "Lao động nông thôn ra thành phố rồi quay trở lại, rồi lại về... là một sự dịch chuyển lao động hỗn loạn".

Bà Hương lý giải, về lâu dài, họ sẽ vẫn quay trở lại thành phố vì ở nông thôn không có đủ việc làm, khi mỗi người ở nông thôn chỉ làm việc khoảng 40 ngày/năm. Đặc biệt, tâm lý của con người không muốn thụt lùi, mà cố vươn lên dù có vất vả, trầy trật đến mấy lao động ở quê cũng sẽ quay lại “bám” lấy thành phố để kiếm sống.

Cơ hội tái cấu trúc thị trường lao động

Trên thực tế, nông dân buộc phải đổ ra thành thị bởi thu nhập thấp, không ổn định từ sản xuất nông nghiệp bấp bênh, quỹ đất ngày càng eo hẹp, đặc biệt là những chi tiêu bắt buộc cho học hành, đau ốm, chi phí sản xuất, các khoản phí... tất cả được quy ra tiền mặt là những nguyên nhân hối thúc, buộc người dân rời quê hương, đi làm ăn kiếm sống.

"Ai dám bỏ ruộng đồng khi nơi đó là kế sinh nhai duy nhất của họ bao đời nay? Nhưng ai có thể yên tâm ở lại quê khu ruộng đát ngày càng phân mảnh, lao động ngày càng dôi dư, đất đai ngày càng ít, sản phẩm làm ra không đủ ăn", PGS.TS. Đặng Nguyên Anh, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, đặt câu hỏi.

Chính vì thế, theo một nghiên cứu của Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển NNNT, ở Bình Ninh (Tam Bình, Vĩnh Long) cách đây 2 năm số người bỏ xã đi kiếm sống là trên 34%. Trong số này, 47% có được việc làm ổn định ở thành thị. Hay tại Xuân Thượng (Xuân Trường, Nam Định), 38% dân trong xã rời bỏ làng quê theo "tiếng gọi" thành thị, chỉ 24% trong số này kiếm được việc làm ổn định.

"Số người còn lại chỉ kiếm được việc làm tạm thời, họ bổ sung thường xuyên vào đội quân thất nghiệp, quay trở về nông thôn trong thời buổi kinh tế khó khăn".

TS. Vũ Trọng Bình nói rằng: "Nếu ở lại thành phố mà không nhà, không tiền, không kiến thức thì lao động chân tay như họ có sống được không? Việc chuyển về nông thôn là chuyện hết sức hợp lý.

Sự chuyển dịch này thậm chí còn rất tích cực để góp phần giảm lạm phát, bớt căng thẳng về việc làm ở đô thị”.

Theo bà Nguyễn Lan Hương, phải có 3 thị trường lao động: nông thôn, thành thị chính thức và thành thị phi chính thức (để lao động ở khu vực thành thị phi chính thức có điều kiện dịch chuyển dần sang thành thị chính thức). Hiện lao động tự do ở nông thôn ra thành thị về lâu dài hầu như không nhập được vào thị trường chính thức.

Vấn đề đặt ra, là cần phải rút lao động ra khỏi nông thôn theo con đường chính thức, tạo điều kiện để họ có thể trở thành cư dân đô thị. Những người ở lại nông thôn làm nông nghiệp phải là nghề chính, thu nhập chính mới xây dựng được nông thôn mới.

Mặt khác, ông Vũ Trọng Bình cho biết, đằng sau tất cả các cuộc khủng hoảng đều là để tái cấu trúc lại, như khủng hoảng tài chính tái cấu trúc lại hệ htống ngân hàng, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm bùng nổ thời gian qua cũng là để tái cấu trúc chất lượng nông sản thực phẩm... do vậy, cuộc khủng hoảng này cũng sẽ góp phần tái cấu trúc lại lực lượng lao động ở cả nông thôn và thành thị.
Nguồn: Vietnamnet