Lãi suất thoả thuận (LSTT) là một chủ trương  của Đảng đề ra từ Nghị quyết Trung ương Đảng lần thứ 5 khóa 9. Cơ chế LSTT được ban hành  từ tháng 5.2002 và thực thi đến đầu 2008.

Trong bối cảnh 2 tháng đầu năm 2008, các NH thương mại (NHTM) đua nhau tăng LS huy động, NHNN đã có công điện số 02/CĐ-NHNN ngày 26.2.2008 quy định LS trần huy động không quá 12%/năm  (đây là giải pháp hành chính cần thiết để đảm bảo  tính an toàn hệ thống vào thời điểm đó).

Ngày 19.5.2008, bằng QĐ số 16/2008-QĐ-NHNN, NH Nhà nước (NHNN) ban hành cơ chế điều hành LSCB làm hình thành lên một trần mới cho cả LS kinh doanh (không quá 150% LS cơ bản - LSCB). Với cơ chế này, các NHTM tự xác định mức LS huy động đảm bảo chênh lệch LS hợp lý với  LS cho vay. Để thực hiện mục tiêu kiềm chế lạm phát, NHNN đã tăng dần LSCB, đưa trần cho vay từ 18% lên  đến 21%/năm (11.6.2008).

Từ tháng 10, trước những tín  hiệu NHNN có thể hạ dần LSCB, một số NHTM đã có ý kiến thay thế cơ chế điều hành LSCB bằng một cơ chế khác mang tính thị trường hơn. Và đặc biệt, khi LSCB liên tục giảm mạnh trong hơn 2 tháng gần đây, nhiều NH đã đề nghị trở lại cơ chế LSTT. Chính thức ngày 29.12.2008, Hiệp hội NH đã có công văn số 484/HHNH gửi Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng về việc cho vay thoả thuận của các tổ chức tín dụng (TCTD) không áp dụng trần LS. 

Có lẽ không có gì phải bàn nhiều về lý do nên trở lại cơ chế LSTT vì giống như mọi thị trường khác, trên thị trường tiền tệ, giá  của việc sử dụng tiền vốn (LS) cần được quyết định bởi cung - cầu thị trường. Tuy nhiên, bước đầu có nên cho phép các TCTD thực hiện cho vay theo LSTT đối với tất cả các đối tượng vay vốn hay không lại là một vấn đề nên cân nhắc thận trọng.

LSTT khiến DN khó giảm chi phí đầu vào

Phó TGĐ một NHTMCP nói: "Cơ chế điều hành LS thông qua LSCB thực chất là một dạng quy định hành chính, chỉ thích hợp với những điều kiện kinh tế đặc biệt. Khi nền kinh tế đã trở lại bình thường thì nên để cho thị trường tự quyết định".

Thế nhưng năm 2009, kinh tế VN được dự báo là còn rất nhiều khó khăn, thách thức, phải đương đầu với suy giảm tăng trưởng kinh tế. Tháo gỡ khó khăn để đẩy mạnh sản xuất kinh doanh là giải pháp đầu tiên trong nhóm 5 giải pháp chủ yếu mà Chính phủ đề ra. Chính sách LS lại  là một trong những nhân tố quan trọng để  duy trì, thúc đẩy SX- kinh doanh.

Hiện nay,  nhiều  hợp đồng tín dụng của  DN còn đang ở mức LS từ 18%-21%/năm, kỳ điều chỉnh tới của các hợp đồng này là vào những tháng quý I/2009.  DN đang chờ đợi đến thời điểm đó  được giảm LS về mức có thể chịu đựng được (từ 12%/năm trở xuống) để bớt gánh nặng trả lãi, giảm dần chi phí đầu vào.

Bên cạnh đó, một số lượng lớn DN, đặc biệt là DNNVV vẫn đang chờ đợi LS thấp hơn (ở mức 8%-10%/năm) mới mạnh dạn vay. Có ý kiến cho rằng bản chất của LS là giá cả đồng vốn. Nếu DN thấy LS cao thì sẽ hạn chế vay mượn, người gửi tiền thấy LS cao sẽ gửi tiền nhiều hơn, như vậy cung lớn hơn cầu và LS sẽ phải giảm để cân đối lại cung cầu.
 
Đúng như vậy, nhưng với mặt bằng LS huy động như hiện nay, cộng với một lượng vốn khá lớn đã huy động với LS cao trước đây thì trong nửa đầu của năm 2009, đa phần các NH chưa thể hạ thấp LS cho vay được. Nếu bỏ trần, rất có khả năng mức LS cho vay phổ biến đối với DN lại tăng lên so hiện nay (có thể ở mức từ 13%-15%/năm).

Vẫn có những DN có thể vay mức từ 9%-10%/năm, nhưng số  này là rất ít và chủ yếu là các tập đoàn mạnh. Vì vậy, trần LS cho vay vẫn nên áp dụng đối với cho vay DN ít nhất là cho hết quý I/2009. Còn để giảm bớt khó khăn cho các TCTD thì Chính phủ và NHNN nên xem xét có những biện pháp hỗ trợ khác.

LSTT để mở rộng cho vay tiêu dùng

Một trong những giải pháp để kích cầu tiêu dùng là cho vay tiêu dùng. Tuy nhiên, đa số người dân  còn khó khăn trong tiếp cận vốn. Nguyên nhân các TCTD chưa muốn đẩy mạnh cho vay tiêu dùng  là  LS cho vay theo trần không bảo đảm cho các TCTD kinh doanh có lãi (cho vay tiêu dùng món nhỏ, lẻ, chi phí quản lý cao, rủi ro trong các khoản cho vay trả góp mua hàng rất lớn). Người vay tiêu dùng thường vay món nhỏ (nên tiền trả lãi ít) để chi tiêu nhu cầu cần thiết nên LS không quan trọng bằng việc có thể vay được tiền dễ dàng.

Hiện nay chủ yếu chỉ có  bộ phận cán bộ, công chức nhà nước và một số nhân viên trong các DN có thu nhập cao, ổn định mới vay được NH qua hình thức tín chấp bằng thu nhập (có xác nhận của đơn vị chủ quản) hoặc thấu chi qua thẻ tín dụng, thẻ thanh toán/ghi nợ. Mức vay phổ biến chỉ từ 10 triệu đến 50 triệu đồng.

Tỉ trọng cho vay tiêu dùng của hệ thống NH hiện còn rất thấp. Bình quân số dư vay tiêu dùng của một người dân VN chỉ trên 9 trăm nghìn đồng.  Vì vậy, để giúp các TCTD có thể đẩy mạnh cho vay kích cầu tiêu dùng, Quốc hội và Chính phủ nên xem xét cho TCTD có thể áp dụng ngay cơ chế LSTT đối với cho vay tiêu dùng.
 
Lợi nhuận thu được từ cho vay tiêu dùng cũng hỗ trợ cho các TCTD giảm LS cho vay doanh nghiệp. Và đến một thời điểm thích hợp (tình hình SX-KD của các DN đã khả quan hơn, LS bình quân đầu vào của TCTD thấp hơn...) thì trở lại cơ chế LSTT hoàn toàn đối với tất cả các đối tượng.

Với đề nghị của Hiệp hội Ngân hàng, có lẽ không sớm thì muộn LSTT sẽ được Quốc hội và Chính phủ xem xét. Vì vậy, khách hàng, đặc biệt là khách hàng cá nhân nếu có nhu cầu vay vốn có lẽ cũng nên sớm quyết định khi trần LS cho vay còn được áp dụng (đang ở mức 12,75%/năm). Khi áp dụng LSTT thì LS cho vay tiêu dùng nhiều khả năng sẽ phổ biến ở mức từ 15%-20%/năm vì theo ý kiến của một số chuyên gia NH với  LS như vậy NH mới có lãi và bù đắp được rủi ro.
Nguồn: Lao Động