Điều đáng nói là Chính phủ đã đưa vào NĐ quy định bắt buộc các Cty nhà nước phải tuân thủ việc góp vốn, đầu tư vào ngành nghề sản xuất kinh doanh (SXKD) chính. Đầu tư ngoài ngành, đặc biệt là những lĩnh vực nhạy cảm, nhiều rủi ro, thì dù tiềm lực tài chính của các DNNN có mạnh cũng không phát huy được hiệu quả như mong muốn, nếu không biết điểm dừng.

Lời cảnh báo không bao giờ cũ

Tháng 6.2008, khi những dấu hiệu "bong bóng" trên thị trường chứng khoán (TTCK) mới manh nha và đầu tư theo phong trào của các tập đoàn kinh tế nhà nước (TĐKT) đang nở rộ thì tại hội nghị về đổi mới DNNN do Chính phủ chủ trì, Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà đã có những số liệu công bố bước đầu về hoạt động đầu tư, mở rộng vốn kinh doanh đa ngành của các tập đoàn (TĐ), TCty nhà nước.

Về cơ bản, theo đánh giá của Bộ Tài chính, việc đầu tư của các TĐ và TCty là phù hợp với quy định, vẫn nằm trong vòng kiểm soát. Các TĐ, TCty đầu tư vào các lĩnh vực nhạy cảm như chứng khoán, ngân hàng, bất động sản (BĐS) với tổng số tiền là 7.370 tỉ đồng, so với vốn chủ sở hữu và tài sản của DN thì tỉ lệ không quá lớn (chiếm 2,16% vốn chủ sở hữu và 0,92% so với tài sản của DN).

Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Xuân Hà cũng cảnh báo: Việc đầu tư ra ngoài lĩnh vực sản xuất kinh doanh chính đang tiềm ẩn độ rủi ro cao, đặc biệt là TTCK, BĐS chưa ổn định, do việc các DN đầu tư còn theo phong trào, chú trọng lợi ích trước mắt mà không tính đến phát triển bền vững. Ngay từ thời điểm đó, đã có những DN hoạt động không hiệu quả.

Một số TCty có tỉ trọng đầu tư trên tổng tài sản lớn, như TCty Rượu Bia - Nước giải khát Sài Gòn (17%), TCty Thuốc lá (15,1%), TCty Đường sông Miền Nam (50,2%). Riêng Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy VN (Vinashin), tổng mức đầu tư vào các lĩnh vực chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm và BĐS lên tới 3.323 tỉ đồng.

Không ít DN có ngành nghề trùng lặp nhau dẫn đến xu hướng cạnh tranh ngay trong nội bộ tập đoàn. Cho đến nay, nhiều TĐ vẫn đang trong xu hướng sắp xếp DN, nhưng "sắp" ra rồi "xếp" không nổi vì "ảnh hưởng rất lớn đến các cổ đông và bản thân phần vốn đã góp của TĐ". TĐ Dầu khí VN (PVN) là một ví dụ. Tính đến thời điểm tháng 3.2008, TĐ này đã đầu tư 2.105 tỉ đồng vào lĩnh vực tài chính, 190,3 tỉ đồng vào bảo hiểm, 1.197,5 tỉ đồng vào ngân hàng, 114,7 tỉ vào CK, 320,6 tỉ vào BĐS...

Theo lý giải của một quan chức PVN, tổng số vốn đầu tư ngoài ngành chỉ xấp xỉ trên dưới 10% so với vốn điều lệ (vốn điều lệ của TĐ khi đó là hơn 76.000 tỉ đồng, nay đã tăng lên 118.000 tỉ), nhưng đã là một con số khổng lồ. Đến nay, mặc dù đã qua nhiều lần sắp xếp đổi mới tổ chức DN, song việc chồng chéo chức năng hoạt động của các DN vẫn còn.

Hơn nữa, việc các TĐ chủ trương đầu tư thành lập ngân hàng cũng đã được các chuyên gia cảnh báo là nhiều rủi ro. Nếu các TĐ kiểm soát một số ngân hàng, sau đó sử dụng ngân hàng để tài trợ cho các kế hoạch mở rộng của mình, nếu không có hệ thống kiểm soát tốt và khả năng phân tích rủi ro, thì sẽ dẫn tới lạm dụng khoản vay và đầu tư quá mức của các thành viên TĐ.

Song hiện TĐ CN Than - Khoáng sản VN đã đầu tư 600 tỉ đồng vốn điều lệ thành lập Cty TNHH 1 thành viên tài chính TKV, đầu tư 15% vốn điều lệ (318 tỉ đồng) vào NH TMCP Sài Gòn - HN, góp 14 tỉ thành lập Cty CP quản lý quỹ đầu tư CN và năng lượng VN; 48 tỉ đồng vào Quỹ đầu tư VN và 35 tỉ thành lập Cty CP chứng khoán SHS... TĐ Dệt - May VN đã kịp đầu tư 154 tỉ đồng vào CK, BĐS, ngân hàng...

Siết lại là cần thiết

Theo luật gia Trần Hữu Huỳnh - Trưởng ban Pháp chế Phòng Thương mại và Công nghiệp VN (VCCI) - Chính phủ mới có chủ trương để các TĐ, TCty nhà nước kinh doanh đa ngành, nhưng các TĐ đã tự vận dụng khá hữu hiệu, nhưng đều cho thấy các DN không có bước đi dài hạn. Điều đáng quan tâm là một chủ sở hữu bao giờ cũng hạn chế tối đa việc đầu tư cho các DN có nguồn vốn cùng một chủ sở hữu cạnh tranh lẫn nhau.

Tuy nhiên, việc ra đời các DN như thế chỉ có tác động thúc đẩy cạnh tranh trong điều kiện kinh tế tư nhân chưa thể tham gia được và chỉ nên duy trì trong một giai đoạn mang tính tình thế. Nay chúng ta đã hội nhập, cùng với việc ra đời Luật DN, Luật Đầu tư... tạo khung khổ pháp lý cho tất cả các loại hình DN - thì vai trò của DNNN cần làm đúng trách nhiệm nắm giữ vai trò chủ đạo, làm những việc mà kinh tế tư nhân và các thành phần kinh tế khác không thể làm được, hoặc không muốn làm.

"Cứ như cách mà một số DNNN đang thực hiện - đầu tư chủ yếu vào những lĩnh vực rủi ro thì không những lãng phí nguồn lực, mà còn ảnh hưởng đến khu vực kinh tế khác" - ông Huỳnh nói.

Chuyên gia kinh tế cao cấp - TS Lê Đăng Doanh cũng nhận định: "Sau cú sốc của TTCK và sự trầm lắng của thị trường BĐS, ít nhiều DN đã nếm đòn. Song, nếu Chính phủ không siết lại nguồn vốn thì hiệu quả kinh doanh của các TĐ, TCty nhà nước có thể đã phải trả giá vì đầu tư thiếu tính toán và chạy theo phong trào. Ngay cả quan điểm nên hạn chế đầu tư ngoài ngành ở mức 30% cũng cần có cơ chế giám sát.

Luật gia Huỳnh cho rằng: "Hiện đang có nhiều DNNN thuộc nhiều bộ, ngành khác nhau, thuộc nhiều cấp quản lý khác nhau đang đầu tư vào cùng một lĩnh vực mà không có cơ quan quản lý tài sản nhà nước thống nhất để từ đó xác định lĩnh vực nào, loại DNNN nào được đầu tư chéo vào những lĩnh vực ngoài ngành là điều chúng ta cần phải xem xét. Việc quy định các DNNN không được phép đầu tư quá 30% vốn ra ngoài ngành là định lượng.

Vấn đề là cần xem xét về định tính đầu tư của DNNN. Để có lợi cho tiền vốn nhà nước trong các DN, không nhất thiết phải quy định mức vốn đầu tư ra ngoài ngành là 30%, bởi khi phát hiện có những lĩnh vực mới phát triển được kinh tế có lợi cho đất nước cần có sự tham gia của DNNN nắm giữ vai trò chủ đạo để khai phá "mở đường" thì kể cả đầu tư trái ngành 100% tiền vốn cũng là việc nên làm. Còn nếu DNNN đầu tư ra ngoài ngành 5 - 10% vốn mà làm giảm sức mạnh của các tập đoàn, DNNN khác, làm cho các TĐ kinh tế nhà nước, DNNN cạnh tranh lẫn nhau thì cần phải cân nhắc.

Nguồn: Lao Động