"Cào tài nguyên đi bán"

Lâu nay, FDI cam kết tăng nhanh vẫn được xem là một sự ghi nhận về triển vọng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam. Nếu nhìn vào cơ cấu FDI, câu này phải được dịch nghĩa đầy đủ: nhà đầu tư nhìn Việt Nam như một cơ hội khai thác tài nguyên: đất đai với những dự án bất động sản khổng lồ (chiếm tới 50% cơ cấu FDI vào Việt Nam hiện nay), nước ngọt với các dự án thép cũng khổng lồ, rồi sức lao động chưa qua đào tạo với những dự án gia công...

Dòng FDI vào Việt Nam vẫn nghiêng vào những ngành khai thác tài nguyên và sử dụng công nghệ thấp: từ sản xuất bột ngọt, đến lọc dầu, làm thép, sản xuất xi măng, thậm chí làm resort cũng đều lấy khai thác tài nguyên là chính. Ngay ngành dệt may và da giầy thực chất cũng là khai thác tài nguyên - sức lao động thô chưa qua đào tạo.

Khi những DN như Vedan, Hyundai Vinashin... đề nghị xin cấp phép vào Việt Nam, ta đã trải thảm hoa chào đón. Những con số về dự án đầu tư, tổng số tiền FDI vào... được xem là thành tích địa phương. Nhiều ưu đãi được đưa ra. Có địa phương, quy hoạch trình Chính phủ phê duyệt chưa lâu, để chào đón nhà đầu tư, đã không ngại ngần thay đổi, mà hệ quả của nó có thể phá vỡ cả chiến lược phát triển kinh tế của quốc gia.

Cùng với ưu đãi đó là kỳ vọng về công ăn việc làm, về tăng trưởng kinh tế địa phương. Thế nhưng, có vẻ như lòng tốt chưa được có đi có lại.

Mang lại sự sôi động kinh tế cho một khu vực, tạo ra công việc cho một nhóm lao động, nhưng đổi lại, cái giá phải trả từ những dự án này lớn hơn nhiều: môi trường sống bị tàn phá, sinh kế của một cộng đồng dân cư lớn bị đe dọa và tài nguyên bị bào mòn tới mức cạn kiệt...

Những dòng chất thải đổ ra từ nhà máy sản xuất bột ngọt từ tinh bột sắn của Vedan, khiến cho con sông Thị Vải "bị bức tử"... hay việc gây ô nhiễm của dự án Hyundai Vinashin ở Đà Nẵng là những hồi chuông khẩn thiết kêu cứu.

Đặt vấn đề như vậy để thấy, Việt Nam cần xem mức hợp lý trong sự lựa chọn của nhà đầu tư, từ đó để nói có hoặc không với các dự án, như chúng ta đã làm với dự án thép Posco ở Vân Phong, Khánh Hòa.

Lựa chọn khôn ngoan

Vào thời điểm này, dù kinh tế phát triểm chậm lại, nhưng so với các nước trong khủng hoảng, Việt Nam vẫn được đánh giá tương đối tích cực. Cơ hội lựa chọn và lựa chọn lại đầu tư, khi các DN nước ngoài gặp khó khăn muốn dừng lại đang hiện hữu cho Việt Nam.

Con số FDI cao có thể tạo nên một thành tích vang dội, nhưng là nhà quản lý, những cân nhắc về hệ quả dài hạn và những lợi ích khác luôn được đặt là ưu tiên, nhất là khi các nút thắt tăng trưởng chưa được tháo.

Ts. Trần Đình Thiên cho rằng, trước đây, vì tập trung cho quyền tăng trưởng để thoát nghèo, chúng ta đã dễ dãi với các dự án đầu tư. Nay, mục tiêu tăng trưởng cần được xem nhẹ đi, để ta có điều kiện chọn lựa tốt hơn.