Từ tuần cuối tháng 2.2009 đến nay, tỉ giá niêm yết mua của các NHTM luôn bằng tỉ giá niêm yết bán và  sát trần biên độ theo quy định của NHNN (kể cả 2 ngày sau khi NHNN điều chỉnh tăng biên độ từ +/-3% lên +/-5% từ 24.3). Điều này phản ánh tình trạng các NH luôn thiếu nguồn ngoại tệ kinh doanh để bán cho khách hàng.
 
Tỉ giá trên thị trường tự do 2 tháng gần đây biến động  theo xu hướng tăng. Mức tăng ngày càng lớn đặc biệt từ đầu tháng 3 đến nay. Chiều 21.4 tỉ giá mua vào-bán ra tương ứng 18.100 đồng/USD-18.200 đồng/USD. Chênh lệch giá USD bán của thị trường chính thức và thị trường tự do hôm qua là 414 đồng/USD. 

Chênh lệch tỉ giá giữa 2 thị trường đang làm căng thẳng thêm hoạt động mua ngoại tệ của cả NH và các DN có nhu cầu. Tình trạng này khó tránh khỏi việc NHTM và các DN phải tìm các biện pháp lách quy định về biên độ để giải quyết nhu ngoại tệ cấp thiết của hai bên.

Doanh nghiệp lại găm ngoại tệ

Một vấn đề bất cập hiện nay là Chính phủ nắm chính sách và cơ chế trong tay, nắm nguồn lực dự trữ ngoại hối quốc gia chưa bị hao hụt (theo phát biểu của Thủ tướng tại Diễn đàn đầu tư Việt Nam ở Hồng Kông chiều 20.4.2009) nhưng lại phản ứng chưa kịp thời để thị trường không chính thức tác động lên cả nền kinh tế, làm cho nhiều DN ngộ nhận "tỉ giá mà NHTM mua phải tương xứng với mức giá mà thị trường không chính thức đang giao dịch" (?). Và đây cũng chính là một tác nhân khiến cho mức độ găm giữ ngoại tệ trên tài khoản tiền gửi lâu hơn bình thường làm biến dạng thêm quan hệ cung - cầu ngoại tệ.

Găm giữ ngoại tệ tuy là "chôn" vốn nhưng DN không sợ bị thiệt hại đáng kể do nguồn hàng xuất khẩu (XK)  hình thành từ việc vay VND đã được Nhà nước hỗ trợ lãi suất (HTLS) nên sự chênh lệch giữa lãi vay thật trả mà DN ghi vào chi phí sau khi được HTLS và lãi tiền gửi thu được (nếu có) cũng không đáng là bao nhiêu so với tâm lý kỳ vọng chờ điều chỉnh tỉ giá thì thu nhập còn lớn hơn. DN có lý do để mà hy vọng bởi VND được neo chủ yếu vào USD mà USD đang mất giá.

Ngoại tệ được găm chủ yếu ở các DN đang có tiềm lực tài chính và có thị trường (có nguồn thu, có khả năng XK hàng hóa). Với các DN này thì nhu cầu ngoại tệ để nhập khẩu (NK) không bức xúc như các DN thiên về NK nên khả năng găm ngoại tệ của họ khá bền bỉ.

Một nguyên nhân nữa cũng nên được đề cập đó là dự đoán chính sách khi cho rằng VND sẽ còn bị điều chỉnh tiếp do niềm tin xã hội vào điều hành chính sách bị tác động như đã xảy ra trước đây. Ví dụ: Tuyên bố không tăng giá xăng dầu thì mấy ngày sau lại điều chỉnh tăng; không phá giá VND thì mấy ngày sau lại mở rộng biên độ lên 5%...

Không nên kết hối

Nhằm giải quyết sự tắc nghẽn tạm thời của thị trường ngoại hối. Có dư luận một số NHTM và  khách hàng đang thỏa thuận ngầm với nhau việc giao dịch với giá vượt trần so với giá niêm yết. Mức giá thỏa thuận này tăng/ giảm theo mức tăng/ giảm của thị trường tự do.

Theo đó, chủ yếu bên mua sẽ trả thêm cho bên bán một khoản chênh lệch ngoài hợp đồng mua-bán theo giá chính thức đã ký với NHTM. NHTM chỉ làm trung gian thông tin cho các bên cần mua/ bán gặp nhau. Bởi việc này có sự đồng thuận nên rất khó thanh kiểm tra phát hiện.

Mức độ căng thẳng ngoại tệ trong vài ngày gần đây gần như không giảm, nên hiện đang có những đồn đoán về việc kết hối ngoại tệ như những năm thập niên 1990. Tuy nhiên, hiện có ý kiến khác nhau về vấn đề này. Có quan điểm cho rằng đây là việc cần thiết để tăng cung cho thị trường ngoại tệ, tạo điều kiện cho các NHTM đáp ứng nhu cầu khách hàng, giảm áp lực lên tỉ giá.

Quan điểm khác lại cho rằng  điều này là không thực tế trong điều kiện hiện nay khi mà VN đã hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới, VN phải tuân thủ luật chơi khi tham gia vào WTO mà VN đã cam kết. Đó là chưa kể niềm tin  phải có cho những NĐT trong, ngoài nước khi họ bỏ vốn vào kinh doanh trong thời điểm mà chính sách kích cầu đang được Chính phủ triển khai quyết liệt.

Thường việc kết hối chỉ xảy ra khi đồng tiền được tự do thả nổi vì Chính phủ không còn nguồn lực dự trữ ngoại hối để duy trì tỉ giá một cách có định hướng, XK bị suy giảm nghiêm trọng, kinh tế gần như bị đình đốn, luồng vốn đầu tư nước ngoài chảy ra quá nhanh và mạnh trong khi đó sự hỗ trợ tài chính của cộng đồng quốc tế hạn chế.

Với VN hiện nay điều này là khó có thể xảy ra. Trong báo cáo của các tổ chức tài chính nước ngoài thời gian qua, đa số nhận định  dòng vốn đầu tư gián tiếp (FII) đã rút ra khỏi VN từ trước quý I/2009, với phần còn lại, lực tác động của dòng vốn này đối với thị trường ngoại hối hiện nay, nếu có xấu thêm nữa, cũng không đáng kể và NHNN hoàn toàn có khả năng xử lý được tình hình.
 
Vậy trong lúc này việc kết hối chỉ sẽ làm giảm sút hơn  lòng tin của các tổ chức tài chính quốc tế, các NĐT nước ngoài, bởi kết hối luôn đi kèm với suy đoán dự trữ ngoại hối của quốc gia đã xuống đến mức nguy hiểm nhất, đó là chưa kể việc kết hối ngoại tệ còn làm cho tâm lý XH thêm bất ổn. Do đó việc kết hối nhiều khả năng thiệt hại cho VN trong dài hạn hơn lợi trong ngắn hạn.

Nên dùng biện pháp vật chất

Hiện trong nền kinh tế đang xảy ra tình trạng nếu không bán hàng nhanh, chỉ vài tháng nữa thôi thì sẽ khó cho sản xuất phát triển, bởi NK đang giảm sút  mà nền kinh tế VN là nền kinh tế gia công, không NK hôm nay lấy gì để XK ngày mai?
 
Trong khi chính sách tỉ giá mà không linh hoạt, chỉ có chiều "thăng" mà không làm sao có thể có chiều "giáng" chỉ có lợi cho XK nhất thời, mà về lâu dài lại bị ảnh hưởng? Cho nên đưa ra được nhận định và giải pháp cũng không phải là dễ dàng.

Có lẽ  lúc này  NHNN nên thể hiện rõ vai trò quản lý nhà nước một cách mạnh mẽ bằng biện pháp vật chất, đó là: Xem xét dùng nguồn lực dự trữ ngoại hối can thiệp vào thị trường; ưu tiên cho những lĩnh vực sử dụng ngoại tệ có tác động tốt đến chính sách kích cầu, bên cạnh đó cần sử dụng công cụ tỉ giá linh hoạt (có lên - có xuống với một mức độ hợp lý), kèm theo việc phối hợp sử dụng biện pháp hành chính một cách mạnh mẽ như đã từng làm trong quý I/2008 trước đây áp dụng với cả NHTM và khách hàng, với cả việc quản lý thị trường tự do thì sẽ sớm chấm dứt tâm lý găm giữ ngoại tệ của DN trên thị trường hiện nay.

Biện pháp này sẽ giải tỏa sự căng thẳng ngoại tệ không đáng có, góp phần làm cho chính sách kích cầu qua tín dụng NH và đầu tư công đạt hiệu quả hơn, giúp nền kinh tế sớm thoát khỏi giai đoạn suy giảm.
Nguồn: Lao Động