Thực trạng chi tiêu công

Có thể nói, VN đang có một nền tài chính công không lành mạnh. Chính vì thế, vấn đề chi tiêu không đúng chế độ; sử dụng tài chính không đúng mục tiêu, không đúng nguồn; tình trạng bội chi, lãng phí và thất thoát đã diễn ra một cách phổ biến.

Cuối năm 2008, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) công bố những con số... giật mình. Bộ NNPTNT phản ánh thiếu tài sản, ôtô, máy móc... lên tới gần 10 tỉ đồng. Tại 8 bộ, ngành, địa phương, qua kiểm toán phát hiện số tài sản mua sai chế độ, sai mục đích... lên tới 95 tỉ đồng. Trong chi đầu tư năm 2007, KTNN nhận định: Hầu hết các dự án đều sai sót, trong đó phổ biến là nghiệm thu không đúng thực tế, sai chế độ. Số tiền... sai sót này lên tới 723,8 tỉ đồng.

Còn trong chi thường xuyên, có tới 16/29 tỉnh được kiểm toán (hơn 50%) chi hỗ trợ, chi thường xuyên không đúng chế độ, không thuộc nhiệm vụ chi với số tiền hơn 800 tỉ đồng... Tổng số tiền chi tiêu công mà KTNN kiến nghị xử lý lên tới hơn 13.000 tỉ đồng - tương ứng thu ngân sách của 13 tỉnh, thành phố.

Một điểm nóng hiện nay đang được Quốc hội bàn thảo, đó là bội chi ngân sách. Thực tế, hầu như năm nào VN cũng bội chi, nhưng con số 8% bội chi năm 2008 đã trở thành con số quá cao trong nhiều năm trở lại đây.

Đáng lưu ý là: Vì sao lại bội chi cao, khi mà năm 2008, VN chủ trương tiết kiệm 10% trong chi thường xuyên và cắt giảm đầu tư công. Theo tính toán, toàn bộ chi thường xuyên năm 2008 khoảng hơn 230.000 tỉ đồng. Như vậy, số tiền 10% tiết kiệm tương ứng phải là hơn 23.000 tỉ đồng. Thế nhưng, chi tiêu thường xuyên 2008 lại vẫn vượt dự toán hơn 13%.

Kiểm soát được không?

Theo các chuyên gia thì không dễ, nhưng có thể kiểm soát chi tiêu công. Thế nhưng, điều đáng tiếc là KTNN cũng như các cơ quan khác lại "đi sau" chi tiêu công. Có nghĩa là KTNN chỉ... hậu kiểm khi mà các khoản chi tiêu công bị lãng phí, thất thoát... đã thực hiện.
 
Bên cạnh đó, KTNN chỉ có thể "kiến nghị xử lý" chứ không trực tiếp xử lý. Vì thế, tình trạng trây ỳ không chấp hành thực hiện kiến nghị của KTNN cũng đã xảy ra. Một kênh kiểm soát khá hiệu quả, nhưng nhỏ bé về quy mô đó là qua Kho bạc Nhà nước (KBNN). Năm 2008, KBNN phát hiện 45.000 khoản chi của 16.500 lượt đơn vị chưa chấp hành đúng thủ tục, chế độ với số tiền từ chối thanh toán lên tới 320 tỉ đồng. Từ đó đến nay, đơn vị này lại... từ chối thanh toán số tiền trên dưới 30 tỉ đồng chi sai chế độ mỗi tháng.

Từ đây có thể thấy, với cơ chế và khả năng của KTNN và KBNN; việc kiểm soát chi tiêu công là cực kỳ khó khăn. Lý do chính và cũng là mấu chốt là bởi hệ thống chính quyền, công quyền, hành chính là đối tượng trực tiếp kiểm soát chi tiêu, thụ hưởng nhưng cũng đồng thời là đối tượng gây ra thất thoát, lãng phí chi tiêu công. Vì thế, khi kiểm soát một cách khó khăn thì việc nâng cao hiệu lực của chi tiêu công trở thành mục tiêu... xa.

Tại hội thảo ngày 2.6, câu hỏi nóng là: Làm thế nào để kiểm soát cho được chi tiêu công? Tìm câu trả lời cho lâu dài, PGS-TS Trần Đình Thiên cho rằng, cần kiểm điểm, đánh giá lại việc thực hiện Luật Ngân sách Nhà nước.

Còn về biện pháp trước mắt, Tổng KTNN Vương Đình Huệ và PGS-TS Đinh Văn Nhã - Phó Chủ nhiệm UB Tài chính - Ngân sách Quốc hội - cho rằng, cùng với việc nâng cao chất lượng kiểm toán thì đòi hỏi tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của Chính phủ cần phải tăng lên. Đặc biệt, việc giám sát chi tiêu công của Quốc hội cần phải được thể chế hóa và bắt buộc thi hành.