Sự phi lý và những lỗ hổng

Thời sự lúc này có thể nhắc đến câu chuyện về giá sữa. Từ quí I, Trung tâm thông tin phát triển nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã nhận định: “Giá sữa nhập khẩu bán trên thị trường Việt Nam có thể tăng vào những tháng tới. Vào cuối quý 3 và đầu quý 4, giá sữa bán ở thị trường trong nước có khả năng tăng thêm 6 - 8% so với quý 1”. Mặc dù vậy, các hãng sữa ngoại khó có thể biện minh vì sao giá sữa Việt Nam nằm ở nhóm cao nhất thế giới cũng như không thể lý giải được vì sao giá sữa trong nước tăng ở mức gần 10% nhưng lại chẳng bao giờ thèm hạ, mặc giá sữa thế giới giảm bao nhiêu phần trăm đi nữa.

Lý giải cho sự “ngoài cuộc” của cơ quan quản lý nhà nước, ông Vũ Công Chính - Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính cho biết, chỉ thực hiện việc bình ổn giá khi giá cả có những biến động bất thường. Tuy nhiên, theo ông Vũ Duy Thái - Chủ tịch Hiệp hội Công thương Hà Nội, đây chính là lỗ hổng đáng báo động trong quản lý. Hiện nay sữa là một trong 14 mặt hàng được quản lý chặt chẽ, tuy nhiên do thị phần sữa nhập ngoại chiếm tới 78% nên các nhà kinh doanh sữa ở Việt Nam chưa hề có cuộc cạnh tranh kéo giá xuống để mang lại lợi ích cho người mua.

Ông Thái còn nhấn mạnh, lỗ hổng lớn hơn không chỉ ở việc giá sữa mà chính là việc Nhà nước chưa điều tiết được chuỗi cung ứng hàng hóa. Hiện các doanh nghiệp sản xuất nước ngoài thường ký hợp đồng độc quyền với một nhà nhập khẩu duy nhất, chính điều này sẽ tạo nên một kiểu độc quyền tự nhiên, nhà sản xuất và đối tác nhập khẩu bắt tay nhau làm giá… sau khi quảng bá và phát huy thương hiệu.

Những phi lý trong giá sữa chưa được can thiệp đúng lúc, đúng cách vì được viện dẫn lý do đây không phải là mặt hàng trong diện kiểm soát giá. Thế nhưng, cho dù có thuộc diện kiểm soát vì tính chất nhạy cảm như mặt hàng xăng dầu đi nữa, thì cung cách điều hành giá cũng không tránh khỏi tạo nên những bức xúc.

Không chỉ người tiêu dùng choáng khi đột ngột giá xăng tăng thêm cả nghìn đồng/lít hay bức xúc khi giá dầu thô thế giới liên tục hạ mà doanh nghiệp nhập khẩu và phân phối trong nước vẫn im hơi lặng tiếng. Ngay cả chính doanh nghiệp khi phải chịu lỗ cũng bức xúc với cơ chế quản lý. Ông Vương Thái Dũng, Phó Tổng giám đốc Petrolimex khi trả lời phỏng vấn báo chí “cực chẳng đã” phải thốt lên: “Cách điều hành giá như hiện nay nguy hiểm ở chỗ sẽ tạo ra lỗ tích tụ rất cao cho doanh nghiệp. Nếu không cẩn thận, sẽ có bước điều chỉnh tăng đột biến, thì thực sự không tốt chút nào cho thị trường”.

Một lỗ hổng trong điều hành giá thể hiện ở quy định doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu phải có phương án trình cơ quan quản lý giá trước khi tăng, giảm giá bán xăng dầu khiến cho doanh nghiệp mất đi quyền chủ động trong kinh doanh và dễ làm phát sinh những tiêu cực trong quá trình xét duyệt các phương án tăng, giảm giá bán xăng dầu. Ông Nguyễn Đình Bích - chuyên gia kinh tế cho rằng, các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng xăng dầu tự quyết định giá bán là cần thiết, để duy trì sự ổn định thị trường xăng dầu; duy trì và bảo đảm hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, người tiêu dùng. Nhưng các cơ quan chức năng cần tìm những giải pháp mới, hiệu quả hơn trong lĩnh vực quản lý giá bán xăng dầu trong thời gian tới. Chứ không thể điều tiết thị trường bằng cách “kinh doanh theo giá thị trường nhưng phải có sự đồng ý của Nhà nước” để các doanh nghiệp đồng loạt tăng cùng một mức giá như hiện nay.

Có công cụ cũng như không

Gần như đồng quan điểm, cả ông Thái và ông Bích đều cho rằng cơ chế quản lý giá tại Việt Nam đang có vấn đề. Nhà nước chưa đủ lực để chế ngự thị trường nhưng lại điều tiết thị trường theo kiểu hành chính. Ông Thái còn cho rằng, việc điều tiết giá của Việt Nam “chưa giống ai” do hiện vẫn đang tồn tại tình trạng độc quyền nhà nước và độc quyền tự nhiên trong một số lĩnh vực chủ chốt. Thêm vào đó, về biện pháp chống đầu cơ nâng giá hàng hóa, theo quy định tại Bộ luật Hình sự, hành vi đầu cơ chỉ có thể trở thành tội phạm khi người nào lợi dụng sự khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo trong tình hình thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh để mua vét hàng hóa có số lượng lớn nhằm bán lại thu lợi bất chính, gây hậu quả nghiêm trọng. Ngoài trường hợp trên, không có quy định nào của pháp luật cấm đầu cơ tích trữ hàng hóa cả. Và với những trường hợp như vậy, căn cứ vào cơ sở pháp lý nào để “bắt giò” và xử lý việc ghim hàng chờ tăng giá của các doanh nghiệp?

Điều đáng nói, hiện nay đã có một loạt công cụ có khả năng làm lành mạnh thị trường và áp dụng hoàn toàn hợp pháp đã được quy định bởi Luật Cạnh tranh lại không được sử dụng. Trong khi đó, nhiều hành vi làm méo mó thị trường; lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường; lạm dụng vị trí độc quyền; tập trung kinh tế bị cấm hay cạnh tranh không lành mạnh bị cấm... hiện đang rất phổ biến nhưng hầu như không thấy bàn tay can thiệp của Nhà nước. Ông Thái cho rằng, Nhà nước nên điều tiết tất cả những hành vi này bằng thuế, đặc biệt là quyền kiểm soát giá bằng thuế tuyệt đối, chỉ cho phép mỗi doanh nghiệp nhập khẩu một lượng hàng cố định, nếu quá sẽ đánh thuế thật cao.

Với tư cách chủ tịch một hiệp hội doanh nghiệp, ông Vũ Duy Thái khẳng định, Nhà nước đã có công cụ điều tiết rất tốt mà chưa phát huy được tác dụng - đó chính là Luật Cạnh tranh. Nếu công cụ khá quan trọng trong điều tiết thị trường này được thực thi hiệu quả, vai trò của cơ quan quản lý cạnh tranh mới không bị quên lãng.!

Nguồn: DDDN