Ông đánh giá  thế nào về hàng rào kỹ thuật thương mại của Việt Nam hiện nay đối với hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài?

- Thực tế Việt Nam chưa thể công bố một bộ hàng rào kỹ thuật nào một cách đầy đủ vì chúng ta đang trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nó.

Nói về hàng rào kỹ thuật, có hai cách phân loại là hàng rào bằng thuế quan và hàng rào phi thuế quan. Hàng rào thuế quan thì Việt Nam đã có tương đối đầy đủ còn hàng rào phi thuế quan rất rộng và phức tạp thì chúng ta còn nhiều lúng túng.

Bộ Công Thương đang xây dựng đề án “Hàng rào kỹ thuật đối với hàng nhập khẩu”.  Do vậy, ở thời điểm hiện tại, nó chưa thể trở thành rào cản đối với hàng nhập khẩu trong các trường hợp cần thiết.

Có lẽ do vậy mà chúng ta luôn nhận được các thông tin về một số mặt hàng nhập khẩu chính ngạch hay qua đường tiểu ngạch như quần áo trẻ em hay thực phẩm kém chất lượng nhưng không thể kiểm soát được và do vậy, mục tiêu bảo vệ cộng đồng bằng hàng rào kỹ thuật hiện nay là chưa thể?

- Hầu như hàng rào kỹ thuật nào được dựng nên cũng vì mục tiêu nào đó nhưng trước hết, nó phải tuân thủ các yêu cầu, cam kết trong các hiệp định kinh tế song phương và đa phương. Một hàng rào kỹ thuật mà tiến tới được mục tiêu bảo vệ cộng đồng nói chung, thay vì bảo hộ hàng hóa nội địa, phải được thực hiện trong sự tương thích đồng bộ cùng Luật Cạnh tranh, Luật Bảo vệ người tiêu dùng.

Luật Cạnh tranh ở nước ta đã có nhưng Luật Bảo vệ người tiêu dùng đang được sửa đổi cho sát với thực tế hơn (hiện luật này còn chưa bảo vệ được người tiêu dùng trong các trường hợp cần thiết). Hàng rào tiêu chuẩn kỹ thuật ở Việt Nam chưa hoàn thành sứ mệnh kiểm soát nguồn gốc nhập khẩu nên khó có thể nói nó có thể trở thành rào cản để bảo vệ hàng nội hay bảo vệ người tiêu dùng được.

Người ta thường nói dựng hàng rào kỹ thuật để bảo vệ hàng hóa trong nước, nhưng theo ông, làm thế nào để giải quyết được mục tiêu bảo vệ cộng đồng - cái đích cao nhất mà WTO hướng các quốc gia thành viên áp dụng thay cho bảo vệ, thậm chí bảo hộ hàng nội một cách thiếu công bằng?

- Nếu kết hợp các mục tiêu nói trên lại bằng cách sử dụng nhiều biện pháp được WTO cho phép thì ta vừa có hàng rào kỹ thuật hữu hiệu vừa bảo vệ được sản xuất, bảo vệ chính đáng hàng nội nữa cùng với mục tiêu bảo vệ cộng đồng. Nhưng các mục đích này không thể áp dụng cho tất cả các loại hàng hóa mà chỉ có thể đặt ra xem xét ở từng mặt hàng cụ thể, từng thời điểm cụ thể.

Chính vì thế, các nhà quản lý và doanh nghiệp phải nắm chắc các cam kết quốc tế, các hiệp định song phương và đa phương. Ví dụ như một mặt ta tận dụng tốt những ưu đãi của các quốc gia khác đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường nước đó. Nhưng trong thời gian tận dụng các ưu đãi đó thì cũng phải tranh thủ xây dựng bộ hàng rào kỹ thuật ở quốc gia mình để vừa xuất khẩu hàng hóa một cách an toàn, vừa nâng cao năng lực sản xuất, cạnh tranh của hàng nội.

 Vậy thì trước mắt, để ngăn cản hàng nhập khẩu kém chất lượng hay kiểm soát các mặt hàng cạnh tranh không lành mạnh chúng ta chỉ có một công cụ hữu hiệu là hàng rào thuế quan?

- Khi đàm phán gia nhập WTO, Việt Nam được chấp thuận việc duy trì một chính sách thuế nhập khẩu với lộ trình giảm dần, mở cửa dần chứ không bắt buộc phải quy về 0% ngay trong những năm đầu tiên.

Trong khi đó, các hàng rào phi thuế quan như hàng rào kỹ thuật nếu đã áp dụng với hàng hóa nhập khẩu thì cũng phải áp dụng với hàng hóa nội địa trên tinh thần không phân biệt đối xử, đảm bảo công bằng như WTO đề ra. Và như tôi đã nói, do tiêu chuẩn kỹ thuật hàng hóa của Việt Nam còn thấp, thậm chí tiêu chuẩn nhiều mặt hàng thấp hơn mức trung bình của thế giới nên việc đưa nó ra thành hàng rào quả là khó khăn.

Có lẽ nào vì chưa thể làm được những điều đó nên người tiêu dùng trong nước thì chưa được bảo vệ còn hàng hóa Việt Nam đi nước ngoài vẫn phải “chung sống”  lâu dài với các rào cản kỹ thuật khắt khe của nhiều nước mà thực chất là các hành vi bảo hộ mậu dịch? Vậy hàng xuất khẩu Việt Nam sẽ phải học cách thích ứng nó ra sao?

- Điều quyết định là nâng cao năng lực sản xuất, trình độ công nghệ và chất lượng hàng hóa. Nếu điều kiện sản xuất được nâng lên, thị trường được củng cố thì đến lúc chúng ta sẽ không xem các tiêu chuẩn, hàng rào kỹ thuật đó là rào cản nữa mà xem đó chính là nấc thang để nâng cao chất lượng hàng hóa, trình độ sản xuất của doanh nghiệp ở những thị trường lớn. Khi hàng hóa Việt Nam có chỗ đứng vững chắc ở thị trường nước ngoài nhờ chất lượng và giá cả cạnh tranh thì vấn đề hàng rào hay rào cản kỹ thuật cũng không còn là nỗi lo lắng, ám ảnh nữa.