Giảm doanh nghiệp: mất cạnh tranh

Việc chuyển xuất khẩu gạo sang hoạt động kinh doanh có điều kiện sẽ loại khỏi “cuộc chơi” những doanh nghiệp không có đủ điều kiện. Theo lý giải của một vị phó chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), việc dùng các điều kiện là nhằm loại bỏ các doanh nghiệp làm chứng khoán, bất động sản, sắt thép... không hề có kho bãi, cơ sở chế biến cũng tham gia gom gạo xuất khẩu, làm phát sinh cạnh tranh không lành mạnh, làm méo mó thị trường. Lý giải này xem ra cũng chưa thật ổn.

Nói cách khác, do thiếu cạnh tranh ở thị trường lúa gạo trong thời gian qua, nên giá lúa của nông dân bị ép xuống và giá gạo xuất khẩu trong nước tụt dốc mạnh so với giá thế giới mà các doanh nghiệp xuất khẩu gạo vẫn “vớ bẫm”. Yếu tố này làm nảy sinh hiện tượng bùng nổ doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo. Nhưng việc loại bỏ tới khoảng một nửa số doanh nghiệp không đủ điều kiện tham gia kinh doanh xuất khẩu gạo hiện nay cũng không thể làm cho tính cạnh tranh tốt lên, mà ngược lại, sẽ xấu đi.

Dự thảo nghị định đặt mục tiêu: “tiêu thụ hết lúa hàng hóa, bảo đảm giá lúa có lợi cho nông dân” là thúc đẩy cạnh tranh. Để làm được điều này, đối với lực lượng doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo quá đông đảo như hiện tại, có thể xử lý theo hai hướng:

- Thứ nhất, đối với các doanh nghiệp “tay không bắt giặc”, thay vì “thẳng tay loại bỏ” tất cả, đồng nghĩa với thủ tiêu cạnh tranh, cần cho phép họ tiếp tục tham gia cuộc chơi. Với điều kiện, doanh nghiệp phải có thành tích xuất khẩu tốt (xuất khẩu gạo được giá) và có “thâm niên” trong hoạt động này. Đây chính là lực lượng mới, là nhân tố tích cực thúc đẩy cạnh tranh phát triển. Trong thời gian này, Nhà nước cần đặt ra thời hạn nhất định để những doanh nghiệp này hoàn thành việc xây dựng kho bãi, cơ sở hạ tầng cho việc thu mua lúa gạo.

- Thứ hai, cần nghiên cứu tái cơ cấu hai “đại gia” quốc doanh trong “làng” xuất khẩu gạo của nước ta hiện nay là hai tổng công ty lương thực miền Nam và miền Bắc. Bởi lẽ, tuy số lượng doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo có thể quá đông, nhưng vẫn thiếu những doanh nghiệp có tiềm lực ngang ngửa nhau để cạnh tranh lành mạnh. Đây cũng là nguyên nhân khiến cho lợi nhuận của các doanh nghiệp này đạt mức kỷ lục, trong khi giá gạo xuất khẩu của nước ta lại giảm quá mạnh so với giá thế giới, cho nên khó có thể nói người nông dân được hưởng lợi thỏa đáng.

“Đẩy” thay vì “ép”

Tuy có tới bảy chương và 29 điều, nhưng để trả lời câu hỏi: các cơ quan quản lý sử dụng công cụ nào để điều hành việc xuất khẩu gạo trong thời gian tới thì không thấy.

Nghị định mới quy định, chỉ tiêu định hướng xuất khẩu cho năm kế hoạch tiếp theo do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công bố; giá thành sản xuất do Bộ Tài chính công bố và giá sàn định hướng xuất khẩu cũng do Bộ Tài chính xác định và công bố.

Rõ ràng, trong ba chỉ tiêu định hướng này, chỉ tiêu giá sàn định hướng xuất khẩu là chỉ tiêu “mềm” nhất, nhưng có lẽ cũng duy ý chí nhất. Nói là “mềm”, bởi nó được xác định theo định kỳ không được quy định cụ thể, còn nói là duy ý chí vì Bộ Tài chính chắc chắn là cơ quan ít cọ xát nhất với mặt hàng này cả trong sản xuất lúa lẫn trên thị trường xuất khẩu gạo.

Trong khi đó, giá sàn mới là “chìa khóa” để điều hành xuất khẩu gạo thành công, vì đây chính là ngưỡng để buộc các doanh nghiệp kinh doanh phải tuân thủ. Điều này cũng có nghĩa là, trong hơn một năm qua, việc giá gạo xuất khẩu của nước ta bị tụt dốc quá mạnh so với giá thế giới là do công cụ này có lẽ đã được “trao nhầm người”.

Thế nhưng, để có được chiếc “chìa khóa” tốt là việc làm hóc búa nhất. Các số liệu thống kê của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho thấy trong tròn 70 tháng từ năm 2004 đến nay, không tháng nào giá gạo thế giới đứng yên. Không những vậy, trong khi chỉ có 31 tháng giá gạo thế giới tăng hoặc giảm dưới 2%, thì có tới 39 tháng tăng hoặc giảm từ 2% trở lên. Hơn thế, trong 39 tháng này lại có tới 29 tháng giá gạo thế giới tăng hoặc giảm từ 3% trở lên, còn số tháng tăng hoặc giảm từ 4% trở lên cũng có tới 24 tháng.

Rõ ràng, trong điều kiện giá gạo thế giới vẫn còn rất cao hiện nay (gạo 5% tấm của Thái Lan trong tháng 10 vừa qua vẫn còn trên 490 đô la Mỹ/tấn), mức tăng giảm 3% cũng tương ứng với khoảng 265.000 đồng/tấn, còn 4% tương ứng với trên 350.000 đồng/tấn, cho nên nếu không lấy đó làm ngưỡng điều chỉnh thì giá sàn ít có giá trị.

Như vậy, nếu chọn mức tăng hoặc giảm 3% làm ngưỡng để điều chỉnh giá sàn thì tần suất điều chỉnh là 2,4 tháng/lần, còn nếu chọn 4% thì tần suất là 2,9 tháng/lần. Đặc biệt, nếu chỉ kể từ tháng 11-2007 trở lại đây, tức là trong vòng 24 tháng, thì chỉ có năm tháng các nhà quản lý được “nghỉ ngơi” nếu chọn ngưỡng 3%, còn nếu chọn ngưỡng 4% thì con số này cũng chỉ là bảy tháng.

Rõ ràng, việc xác định giá sàn là cực kỳ quan trọng, bởi nó chính là “khuôn ép” buộc các doanh nghiệp phải đẩy giá gạo xuất khẩu của nước ta bám sát giá thế giới, nhưng đồng thời cũng là “khúc xương khó gặm nhất” trong công tác điều hành xuất khẩu, bởi nó đòi hỏi sự nhạy bén đặc biệt trước mọi động thái trên thị trường. Do vậy, giao nhiệm vụ này cho một cơ quan hành chính vốn chỉ tiếp xúc với “sân nhà” và chỉ “điều chỉnh từ xa” như Bộ Tài chính có lẽ không ổn.

Ai sẽ là người cầm cân nẩy mực?

Trong “bộ ba” các cơ quan quản lý nhà nước chủ yếu tham gia điều hành xuất khẩu gạo, Bộ Công Thương tuy lãnh trách nhiệm chủ trì, nhưng xem ra lại “nhàn nhã” nhất. Điều này rất có thể bắt nguồn từ việc một quan chức cấp cao bộ này cho rằng, do nước ta đã gia nhập WTO, cơ quan quản lý nhà nước không thể trực tiếp điều hành hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo, cho nên theo dự thảo Nghị định, VFA vẫn được ủy quyền rất lớn, còn Bộ Công Thương vẫn “đứng sau hậu trường, lãnh trách nhiệm sĩ quan liên lạc và tham mưu” như trước.

Nhìn qua người láng giềng Thái Lan, tuy cũng là thành viên WTO từ lâu, nhưng hoạt động xuất khẩu gạo của cường quốc số một thế giới về gạo này từ hàng chục năm nay vẫn được Chính phủ và Bộ Thương mại can thiệp rất sâu và điều hành không thể nói là không có hiệu quả. Rõ ràng, một khi người Thái làm được mà không vi phạm WTO thì chẳng lẽ chúng ta lại không.

Do vậy, với tư cách là cơ quan chủ trì và với công cụ Tổ Điều hành xuất khẩu gạo trong tay, có lẽ sẽ là hợp lý nhất nếu như Bộ Công Thương chịu trách nhiệm đưa ra giá sàn xuất khẩu gạo, sao cho đảm bảo lợi ích của quốc gia đồng thời cũng bảo vệ được lợi ích của nông dân, đưa hoạt động của VFA và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo vào đúng “đường ray”.

Nói tóm lại, nếu chỉ đơn thuần loại bỏ một cách máy móc khoảng một phần ba số doanh nghiệp tham gia xuất khẩu gạo, còn mọi thứ vẫn giống như hiện nay thì e rằng điệp khúc “trúng mùa rớt giá” vẫn tiếp tục. Có lẽ, chúng ta chỉ có thể xoay chuyển được tình thế nếu chính sách mới nhắm đến giải quyết ba vấn đề cốt lõi: tạo tiền đề không thể thiếu để thúc đẩy và duy trì cạnh tranh lành mạnh trên thị trường, có được công cụ điều hành sắc bén và có một người “cầm cân nẩy mực” công minh.

Nguồn: TBKTSG