Cái giá của tham nhũng

Trước đó, đánh giá về khả năng đáp ứng của Việt Nam khi tham gia công ước về chống tham nhũng, Thủ tướng Chính phủ có tờ trình nhận định pháp luật trong nước hiện hành thỏa mãn toàn bộ 135 quy định mang tính bắt buộc của công ước, 61/64 quy định mang tính tùy nghi và 37/38 quy định mang tính khuyến nghị.

Việc trở thành thành viên chính thức của công ước Liên hiệp quốc về phòng chống tham nhũng sẽ giúp Việt Nam tiếp cận nhiều kinh nghiệm, thông tin, hỗ trợ tài chính của quốc tế trong hợp tác phòng, chống tham nhũng.

Song song đó, Việt Nam cũng được thực hiện các quyền của thành viên công ước, bao gồm cả quyền yêu cầu quốc gia thành viên khác tương trợ tư pháp trong điều tra, xử lý các vụ việc tham nhũng có yếu tố nước ngoài.

Nhiều công trình nghiên cứu đã cho thấy sự tổn thất do tham nhũng gây ra là rất lớn. Chẳng hạn, khoảng 30 tỉ đô la Mỹ tiền viện trợ cho châu Phi đã được tuồn vào các tài khoản ngân hàng trái phép ở nước ngoài. Số tiền này gấp đôi GDP của Ghana, Kenya và Uganda cộng lại.

Báo cáo nội bộ của một chính phủ ở châu Á cho biết, trong thập kỷ vừa qua, tài sản nhà nước đã bị giảm trên 50 tỉ đô la Mỹ, chủ yếu là do các quan chức tham nhũng cố ý định giá thấp trong các hợp đồng với tư nhân hoặc các nhà đầu tư quốc tế để đổi lấy tiền đút lót.

Trong khi đó, tại một thành phố ở khu vực Bắc Mỹ, các doanh nghiệp có thể cắt giảm 330 triệu đô la Mỹ từ khoản 1,5 tỉ đô la Mỹ tiền xử lý chất thải hàng năm bằng cách thông đồng với thế lực bất hợp pháp để chi phối trong lĩnh vực này. Đây là vấn đề nghiêm trọng do các cơ quan quản lý đã bị các nhóm tội phạm có tổ chức lũng đoạn.

Các công trình nghiên cứu về tác động của tham nhũng đối với chính sách mua sắm của chính phủ ở một vài nước châu Á cũng cho thấy các chính phủ đã phải trả đắt hơn từ 20-100% cho hàng hóa và dịch vụ so với mức bình thường. Còn tại một nước châu Âu, tham nhũng đã làm tăng tổng số nợ của chính phủ lên 15%, tương đương 200 tỉ đô la Mỹ.

Kinh nghiệm phòng chống tham nhũng của thế giới

Một cuộc khảo sát gần đây về kinh nghiệm của các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cho thấy việc ngăn ngừa tham nhũng cần dựa trên sự kết hợp cơ chế chứ không phải là một biện pháp riêng lẻ nào.

Những cơ chế này gồm việc thực thi pháp luật và các biện pháp điều tra độc lập, chế độ quản lý và kiểm soát tài chính mang tính ngăn ngừa, các cơ chế minh bạch hóa (như khai báo tài sản, công bố công khai), nâng cao nhận thức và kỹ năng của công chức và có chế độ đãi ngộ xứng đáng cho các công chức.

Hầu hết các sáng kiến quốc gia đều tập trung vào cơ chế quản lý tài chính yếu kém. Ngoài việc tăng chế tài phạt và thẩm quyền điều tra, các nỗ lực được đưa ra nhằm tăng cường tính minh bạch và công bố công khai các hoạt động của chính phủ chủ yếu thông qua đăng ký tài sản, ghi tên các công ty tham nhũng, chế độ kê khai tài sản và ghi tên những người vận động hành lang chính trị.

Hơn nữa, việc hướng dẫn và đào tạo cho công chức, việc thành lập các cơ quan chuyên trách và rà soát lại điều kiện, môi trường dễ làm phát sinh tham nhũng là những biện pháp hiện đang được xem xét hoặc đã được áp dụng.

Việc phòng ngừa tham nhũng phức tạp hơn so với đơn thuần đưa ra các luật mới hay lập ra các cơ quan chống tham nhũng. Nhưng để bảo đảm tính hiệu quả, các biện pháp này phải được thử nghiệm ngay trong môi trường hiện hành. Các nước ngày càng có xu hướng nhìn vào cách thức các thiết chế và môi trường tạo các điều kiện khuyến khích hay hạn chế tham nhũng.

Chẳng hạn, Thụy Sỹ đang xây dựng một kế hoạch nhằm nâng cao hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành về hình sự, thuế và cạnh tranh. Đức thì đang kiểm tra khả năng áp dụng cơ chế phân tích rủi ro để xác định những lĩnh vực nào trong khu vực công dễ xảy ra tham nhũng nhất.

Tương tự, phạm vi chính sách về ngăn ngừa tham nhũng dường như đang được mở rộng. Trong khi ở tất cả các nước, các biện pháp chống tham nhũng được gắn với tội phạm và quản lý tư pháp, thì đối với một số nước, các lĩnh vực chính sách khác phù hợp hơn để ngăn ngừa tham nhũng lại đang được sử dụng như: chính sách cạnh tranh (Bỉ, Séc, Hy Lạp, Hungari, Ý, Ba Lan và Thụy Sỹ), quản lý công (Pháp, Ireland, Ý, Nhật, Mexico và Thụy Điển) và chính sách cải cách cơ chế điều tiết (Ý, Hàn Quốc và Mexico). Cách tiếp cận đồng bộ này đặt ra các vấn đề về sự rõ ràng và tính phối hợp của chính sách ở mỗi nước cũng như giữa các nước với nhau.

Cơ chế minh bạch ở các nước OECD nằm trong ba nhóm: các biện pháp bảo đảm tính công khai của các hệ thống và tiêu chuẩn hóa các quy trình, thủ tục công; các biện pháp tạo điều kiện cho việc tiếp cận hoặc soi xét các quy trình, thủ tục trong khu vực công; và các biện pháp thúc đẩy việc báo cáo hoặc công bố những việc làm sai trái. Một sự đổi mới gần đây là việc lập ra các cơ quan theo dõi có trách nhiệm thực thi các quy định pháp luật về minh bạch.

Chẳng hạn, Hy Lạp đã thành lập một ủy ban đặc biệt của nghị viện, Ý đã lập ra văn phòng bảo đảm tính hợp pháp và minh bạch. Trong khi đó, do lo ngại về việc tài trợ cho các chính đảng, Bỉ đã lập ra một ủy ban nghị viện để giám sát tính minh bạch trong việc tài trợ cho các cuộc vận động bầu cử...

Các biện pháp phòng, chống tham nhũng có thể khác nhau tùy theo truyền thống và các quy định pháp luật của mỗi nước. Những điều cấm và hạn chế do pháp luật đặt ra thường bao gồm hành vi hối lộ, gian lận và lạm dụng trong quản lý, sử dụng trái phép thông tin mật, mua bán ảnh hưởng, gian lận hay can thiệp trong bầu cử và tuyển dụng sai quy định.

Một số nước cũng đã ban hành nhiều luật lệ riêng để cấm hoặc hạn chế các hành vi nhất định. Điều này thường được áp dụng trong trường hợp có nguy cơ xảy ra việc làm sai trái trong lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm hoặc khi cần khắc phục tình trạng phải chịu đựng tham nhũng trước đây.

Việc Việt Nam phê chuẩn công ước Liên hiệp quốc về phòng, chống tham nhũng sẽ tạo thuận lợi cho công tác điều phối quốc gia và hợp tác quốc tế về phòng chống tham nhũng, cũng như tạo cơ hội tốt hơn cho việc nâng cao năng lực và áp dụng các chuẩn mực quốc tế liên quan tới chính sách phòng, chống tham nhũng. Điều này có ý nghĩa quan trọng bởi tham nhũng luôn ảnh hưởng nhiều nhất tới người nghèo.

Theo Liên hiệp quốc, các bước tiếp theo Việt Nam cần làm là đề ra lộ trình minh bạch. Trong đó quy định chi tiết yêu cầu công việc của các cơ quan chính phủ trong khung thời gian cụ thể cũng như cơ chế phối hợp riêng cho từng trường hợp. Đây được coi là xuất phát điểm quan trọng để chuyển hóa các chương của công ước nói trên thành hiện thực.

Đồng thời, các cơ quan báo chí, tổ chức xã hội, đoàn thể… đều có thể tham gia đóng góp một cách có ý nghĩa vào công cuộc phòng, chống tham nhũng, vì bên cạnh việc bảo đảm sự minh bạch và thực thi chính sách, pháp luật, các đối tác này còn có vai trò quan trọng trong việc giám sát, phản biện xã hội nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình của hệ thống.

Nguồn: TBKTSG