Sau 5 năm thí điểm xây dựng, các TĐKTNN đã đóng vai trò là công cụ quan trọng của nhà nước trong việc điều tiết thị trường, ổn định giá cả, nhất là trong điều kiện nền kinh tế phải gánh chịu những tác động không mong muốn từ suy thoái kinh tế toàn cầu. Tính đến 31/12/2008, 7 tập đoàn kinh tế trong Bảng xếp hạng VNR500 có lợi nhuận sau thuế là 44.153 tỷ đồng.

Tỷ trọng vốn chủ sở hữu trên tổng nguồn vốn của các tập đoàn, tổng công ty (Nguồn: VNR database)

Quy mô vốn chủ sở hữu của hầu hết các tập đoàn, tổng công ty được bảo toàn và không ngừng tăng trong những năm qua. Đến cuối năm 2006 chỉ có 4 tập đoàn có quy mô vốn chủ sở hữu trên 10 nghìn tỷ đồng, thì đến cuối năm 2007 đã có 6 tập đoàn, tổng công ty có quy mô vốn chủ sở hữu trên 10 nghìn tỷ đồng và đến cuối năm 2008 có 7 tập đoàn, tổng công ty có quy mô vốn chủ sở hữu trên 10 nghìn tỷ đồng.

Tuy nhiên, xung quanh mô hình TĐKTNN, vẫn có nhiều ý kiến đặt ra về một số vấn đề.

Hiệu quả sử dụng vốn và đầu tư chưa tương xứng với quy mô

Theo thống kê chỉ số tỷ suất lợi nhuận trên vốn (ROE) của 91 tập đoàn và tổng công ty năm 2008, có đến 23,1% số đơn vị báo cáo có mức lợi nhuận âm hoặc dưới 5% và 45,1% số đơn vị báo cáo có mức lợi nhuận dưới 10%. Trong số 7 tập đoàn kinh tế trong Bảng xếp hạng VNR500 năm 2009, có đến 3 tập đoàn có chỉ số ROE thấp hơn 10%. Điều này cho thấy việc sử dụng đồng vốn trong các tập đoàn kinh tế Nhà nước chưa cao, ảnh hưởng đến hiệu quả chung của khu vực kinh tế Nhà nước.

Các TĐKTNN có tình trạng đầu tư dàn trải, không tập trung vào ngành kinh doanh chính, đầu tư vào những lĩnh vực nhạy cảm, tỷ suất rủi ro cao và không thuộc lĩnh vực ngành nghề chủ đạo thế mạnh của mình như bất động sản, chứng khoán, ngân hàng...

Hiệu suất đầu tư (lợi nhuận trên vốn đầu tư) tính gộp chung của 47 tập đoàn, tổng công ty vào lĩnh vực tài chính năm 2006 là 7,41%; năm 2007 là 9,24%; năm 2008 là 4,78%, nhìn chung là thấp hơn so với đầu tư vào ngành kinh doanh chính của các đơn vị này.

ROE của 7 tập đoàn kinh tế Nhà nước năm 2008 (Nguồn: VNR database)

Năm 2008, khi thị trường chứng khoán Việt Nam suy giảm mạnh, các quỹ đầu tư đều có giá trị tài sản ròng giảm phổ biến từ 40-60%, các loại chứng khoán và các khoản đầu tư góp vốn trong danh mục đầu tư của một số đơn vị bị ảnh hưởng. Hầu hết các tập đoàn, tổng công ty bị lỗ hoặc không phát sinh lợi nhuận trong lĩnh vực đầu tư chứng khoán và góp vốn vào quỹ đầu tư. Một số Tập đoàn đã phải rút vốn ra khỏi những lĩnh vực đầu tư vào công cụ tài chính, với sự hỗ trợ của chính sách Nhà nước mới bảo toàn được vốn đầu tư ban đầu (VD: VINASHIN rút vốn khỏi Công ty Bảo Việt)

Mô hình tập đoàn liệu có tạo nên “sân chơi riêng” trong lợi thế cạnh tranh?

Một vấn đề nữa đặt ra là liệu mô hình Tập đoàn kinh tế có tạo ra hiện tượng lạm dụng vị trí thống lĩnh, lợi thế về quy mô, đặc quyền để lấn lướt các thành phần kinh tế khác, dẫn đến sự hình thành nhóm độc quyền trong một số lĩnh vực kinh doanh có lợi nhuận cao, tạo thành rào cản cho sự gia nhập của các doanh nghiệp cùng hoặc khác thành phần kinh tế vào những lĩnh vực mà Nhà nước đã có Tập đoàn hay không? TS Hoàng Đình Phi - Chủ tịch Tập đoàn sáng tạo Sannam từng đặt ra vấn đề: “Điều lo ngại nhất đối với các mô hình tập đoàn kinh doanh là tình trạng quan liêu, khép kín, độc quyền và thu xếp nội bộ trong quá trình cạnh tranh. Có một số Tổng công ty và tập đoàn có rất nhiều công ty thành viên làm cùng một nghề, có quyền giao thầu, chỉ định thầu, chia thầu nội bộ... Tình trạng này dẫn đến việc hạn chế cạnh tranh lành mạnh trong ngắn hạn và làm suy yếu dần khả năng cạnh tranh bền vững bằng năng lực công nghệ trong trung hạn và dài hạn”. Và một khác biệt có nguy cơ tạo tâm lý “ỷ lại” trong các tập đoàn là bởi các đơn đặt hàng của Chính phủ trong chi tiêu công (mua sắm chi tiêu công) sẽ được tập trung cho các doanh nghiệp trực thuộc Tập đoàn - thị trường tiêu dùng không có cạnh tranh về giá; chất lượng và hàm lượng tiến bộ khoa học kỹ thuật kết tinh trong sản phẩm cuối cùng …

Đứng trước những ý kiến trên, quan điểm của các doanh nghiệp, đặc biệt là của các TĐKTNN - những người trong cuộc ra sao? Hãy chia sẻ với Diễn đàn VNR500 để tạo nên cái nhìn đa chiều cho vấn đề này.

Nguồn: Diễn đàn VNR500, Vietnamnet