Kinh tế và xã hội Việt Nam đã vượt qua chặng đường khá dài kể từ sau thống nhất đất nước vào năm 1976 và cuộc đổi mới chưa từng có từ 1986. Nếu tính theo tổng thu nhập quốc dân tương đương theo đôla Mỹ thì GNP/GNI của Việt Nam đã tăng từ mức bình quân đầu người theo đôla Mỹ 141$ (năm 1976) lên 890$ (năm 2008). Việt Nam đã ứng phó thành công với cuộc khủng hoảng tài chính Đông Á 1997 và đã là một điểm sáng trong chống lại khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu hiện nay.

Công cuộc hội nhập kinh tế quốc tế đã được đẩy mạnh nhất là sau khi tham gia ASEAN 1995, ký Hiệp định thương mại BTA với Hoa Kỳ năm 2001 và tham gia Tổ chức thương mại thế giới WTO từ 2007.

Tuy nhiên, khi nhìn sâu vào bên trong các thành tựu đó, có thể thấy bên cạnh những thành tựu đóng vai trò nền tảng, cũng có nhiều điểm yếu kém, sai sót và cả các chính sách cần phải được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh mới. Theo tôi, phải tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng được biện minh bởi lẽ 3 lý do:

Một là, tăng trưởng kinh tế quá dựa vào K (vốn) theo kiểu "quảng canh", mà ít chú ý tới các nhân tố năng suất tổng hợp TFP (các yếu tố khoa học công nghệ, quản lý và chất lượng nguồn nhân lực,...) và ngay cả năng suất lao động sống L. Theo phân tích của Giáo sư M. Porter, nhà khởi xướng các lý thuyết về cạnh tranh, khi tới Việt Nam năm 2008, Giáo sư đã có những nhận xét về sự giảm sút rất nhanh của các nhân tố năng suất tổng hợp TFP (giảm từ 50% xuống khoảng 20% và thấp hơn) trong khi đã dựa vào đầu tư (Capital) lại tăng lên quá nhiều (từ 30% lên 60%), nhưng lại giảm phần đóng góp của Lao động (Labor).

Nguồn: M. Porter (2008)

Ngay gói kích thích kinh tế tương đương 8 tỷ đôla Mỹ đã có tác động tốt, hòa cùng các chính sách khác, nhưng cũng làm cho bức tranh kinh tế cũng có những gam mầu khác nhau: lượng cung tiền tăng lên, dự nợ tín dụng tăng lên, đồng tiền trong lưu thông M2/GDP cũng tăng lên, thâm hụt thương mại tăng lên, ... đã làm cho thâm hụt ngân sách tăng, trong khi dự trữ ngoại tệ giảm.

Dư nợ cho vay theo chương trình hỗ trợ lãi suất

Hai là, cuộc cách mạng khoa học công nghệ đã đặt nhân loại trước những tiềm năng và thực tiễn phát triển phi thường, dựa vào tri thức nhân loại đã tích lũy được. Trong điều kiện toàn cầu hóa, các quốc gia, các Nhóm nước đã có những thay đổi mạnh mẽ trong chính sách liên kết và hội nhập. Mọi chính sách của từng quốc gia hiện nay cần được thiết kế uyển chuyển hơn, mềm dẻo hơn, thay đổi linh hoạt hơn theo diễn biến của thời cuộc. Một dự báo dài hạn 40-50 năm cho thấy, trong khi Trung Quốc đang nổi lên mạnh mẽ như cường quốc lớn nhất nhì hành tinh, thì các nguy cơ xung đột giữa "liên minh xuyên Đại Tây Dương" (Mỹ-Tây Âu) với nước này dường như có xu hướng được giải quyết qua các cuộc thương thuyết, dung hòa lợi ích[2]. Gần đây các nghiên cứu về sự nổi lên của Nhóm nước BRIC (Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc), cũng như VISTS (Việt Nam, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Phi) đang làm nhiều nhà nghiên cứu kinh tế rất quan tâm[3].

Ba là, Việt Nam thu hút được nhiều vốn đầu tư nước ngoài, nhưng với cách thức nặng về gia công thì cũng không thu được nhiều phần giá trị gia tăng cho Đất nước, trong khi tính giá trị xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI lại tính toàn bộ giá trị đầu ra, có nghĩa là đã bao hàm cả giá trị được tạo ra do nhập khẩu nguyên liệu, máy móc, bí quyết công nghệ, trong khi người Việt chỉ thu lợi từ giá trị gia tăng rất nhỏ bằng mồ hôi và sức cơ bắp.

Do đó, dù một mô hình, mô thức phát triển có đúng nhiều trong ¼ thế kỷ, cũng không nhất thiết đã phù hợp trong chặng đường tiếp theo. Chúng ta có thể chọn ra các con đường hoàn thiện hơn, tốt hơn. Nhân dịp tiến hành Đại hội lần thứ XI của Đảng chính là lúc có thể nhìn lại một cách toàn diện khoảng thời gian 20-25 năm qua và nhìn dài hạn không chỉ tới 2020, 2030 mà cần hướng tới 2045 đại lễ 100 năm nước Việt Nam mới, độc lập dưới sự lãnh đạo của Bác Hồ. Đó là cách làm biện chứng, vừa trân trọng những thành quả đã đạt được, vừa tìm cách kế thừa, phát triển cho thành quả đã đạt "thêm hoa, đâm trái"

[1] GS Nguyễn Quang Thái. Góp ý kiến với bài "Đôi điều về cải cách cơ cấu (tái cấu trúc) nền kinh tế", của TS Vũ Minh Khương, đã đăng một phần ngày 13/2/2010 trên Tuần Việtnam của Vietnam Net. Bài viết là ý kiến cá nhân và không nhất thiết phản ánh quan điểm của cơ quan  đang làm việc.

[2] COMPETITION AMONG THE GIANTS, 2010 - 2050: US-EU-CHINA & IMPLICATIONS FOR REGIONAL INTEGRATION IN EUROPE. Birol Yeşilada, Portland State University; Brian Efird Sentia Group; Peter Noordijk, Portland State University, 2005

[3] Theo dự báo của BRIC, trong khoảng thời gian từ năm 2005 đến năm 2050, quy mô kinh tế tính bằng đồng đô-la Mỹ của nhóm VISTA sẽ tăng gấp 28 lần, cao hơn mức tăng 2,5 lần của nhóm bảy nước công nghiệp phát triển (G7) và mức tăng 20 lần của nhóm BRIC.

Nguồn: Vietnamnet