Dĩ nhiên, việc kiểm soát chặt hàng nhập khẩu không thiết yếu là cần thiết bởi vừa đạt được mục tiêu giảm nhập siêu, mà còn tạo cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước vươn lên chiếm lĩnh thị trường nội địa, sản xuất trong nước có thêm giá trị gia tăng. Nhưng có lẽ chính việc những yếu kém nội tại của nền công nghiệp trong nước vẫn chưa được khắc phục, nhiều công trình dự án được triển khai một cách ì ạch, sự lệ thuộc quá mức vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, tâm lý sính ngoại của các nhà sản xuất và người tiêu dùng trong nước v.v… là những nguyên nhân chủ yếu làm cho việc kiểm soát nhập siêu vẫn chưa đạt được kết quả như mong đợi.

Chỉ nói riêng mặt hàng ô tô, bên cạnh việc sản xuất ra những chiếc xe hạng sang, có giá bán tại Việt Nam lên tới hơn 1 tỷ đồng, Mercedes Việt Nam mới đây cũng đã công bố nhận đơn hàng nhập khẩu cho hàng loạt ô tô nguyên chiếc mới được sản xuất trong năm 2010. Tất nhiên, nếu Mercedes Việt Nam không làm thì cũng sẽ có những doanh nghiệp khác sẵn sàng nhận đơn hàng này để chiều lòng các “thượng đế” Việt. Dễ nhận thấy nhất là mặt hàng điện thoại di động. Dù giá của mỗi chiếc điện thoại phổ biến ở mức không cao nhưng với số lượng lớn điện thoại sử dụng, kim ngạch nhập khẩu mặt hàng này cũng không dưới 2 - 3 tỷ USD mỗi năm. Vì thế, điện thoại di động cũng từng được Bộ Công Thương kiến nghị đưa vào diện đánh thuế tiêu thụ đặc biệt, tức là nhóm hàng xa xỉ, vào cuối năm 2009 nhằm hạn chế nhập khẩu. Tuy lúc đó Bộ Tài chính không đồng ý với quan điểm này nhưng việc Tổng cục Hải quan cập nhật mặt hàng này vào danh mục quản lý về giá như nói trên cũng cho thấy đây là một mặt hàng góp phần nhập siêu. Đối với nhiều mặt hàng thiết yếu khác, kim ngạch nhập khẩu cũng không giảm. Mặt hàng xăng dầu trong 2 tháng qua tuy có giảm 19% về lượng nhập khẩu nhưng lại tăng 20% về kim ngạch, đây được xem là một đột biến. Nếu tính cả lượng xăng dầu được cung cấp từ nguồn của NMLD Dung Quất gồm hơn 60.000 tấn xăng A95, 250.000 tấn xăng A92, 330.000 tấn dầu diesel, khoảng 50.000 tấn dầu FO cùng một số sản phẩm khác như LPF, dầu hỏa, thì nhu cầu xăng dầu chưa hẳn đã giảm so với cùng kỳ năm ngoái.

Tương tự, nhập khẩu thép các loại tăng 39,8% về lượng và 34,3% về kim ngạch; phân bón tăng 20,3% về lượng và 16,8% về kim ngạch; giấy các loại tăng 5,6% về lượng và 23,7% về kim ngạch; chất dẻo nguyên liệu tăng nhẹ về lượng nhưng tăng tới 45,9% về kim ngạch, máy móc thiết bị tăng 14,5% về kim ngạch; kim ngạch nhập khẩu máy tính và linh kiện tăng 59,7%... Đây rõ ràng là hậu quả của việc ngành công nghiệp phụ trợ trong nước chưa phát triển mạnh.

Theo Bộ Công Thương, giá cả nhiều mặt hàng trên thị trường thế giới tăng mạnh so với cùng kỳ năm ngoái là một trong những nguyên nhân khiến kim ngạch nhập khẩu tăng cao. Chẳng hạn, giá xăng dầu các loại tăng 48,2%; khí đốt tăng 44,8%; chất dẻo nguyên liệu tăng 43,2%; sợi các loại tăng 34,6%; phôi thép tăng 18,9%; kim loại thường tăng 53,0%... Như vậy, theo tính toán của bộ này, riêng yếu tố tăng giá của các mặt hàng trên đã khiến kim ngạch nhập khẩu tăng thêm 602 triệu USD.

Trong khi các mặt hàng công nghiệp trên thế giới có sự tăng giá trở lại khiến cho kim ngạch nhập khẩu các hàng hóa này vào Việt Nam gia tăng thì việc xuất khẩu lại chưa được như mong đợi, nhất là về giá. Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa tháng 2 ước đạt 3,9 tỷ USD, giảm 23,2% so với tháng 2/2009. Mặt hàng vẫn được trông chờ nhất trong việc tạo ra kim ngạch xuất khẩu là dầu thô đã có sự  biến động bất ngờ với việc chỉ xuất khẩu được 1,36 triệu tấn trong 2 tháng đầu năm, giảm tới 51,3% về lượng, dù chỉ giảm 15,4% về kim ngạch. Mặc dù có thể lý giải về việc chờ giá dầu tốt hơn để xuất khẩu có lợi hơn nhưng việc sụt giảm mạnh về lượng này cùng với thực tế các mỏ lớn như Bạch Hổ vẫn trên đà sụt giảm sản lượng theo sơ đồ công nghệ trong khi những mỏ mới phát hiện vẫn là các mỏ nhỏ, chưa tạo ra những bước đột phá lớn trong sản lượng khai thác, thì nguồn thu từ dầu mỏ cũng đang bị ảnh hưởng nhất định.

Trong khi đó kim ngạch xuất khẩu dệt may tháng 2 đạt 0,15 tỷ USD, tăng 16,8%; da giày đạt 0,68 tỷ USD, tăng 4,0%; sản phẩm gỗ đạt 0,47 tỷ USD, tăng 29,2%; linh kiện điện tử đạt 0,41 tỷ USD, tăng 30,6%. Tuy nhiên, những mặt hàng này lại có tỷ lệ nguyên, vật liệu nhập khẩu cao. Với nhóm hàng nông sản, xuất khẩu tháng 2 có tăng trưởng nhẹ do giá cả nhiều mặt hàng xuất khẩu được cải thiện như giá hạt điều tăng 20,6%, chè các loại tăng 2,4%, hạt tiêu tăng 12,6%, gạo tăng 24,1%, sắn và sản phẩm từ sắn tăng 91,9%, than đá tăng 44,7%, dầu thô tăng 74,0%, cao su tăng 84,5%...  đã giúp cho kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 604 triệu USD.

Nguồn: DDDN