Nhưng, sự giải phóng đó chưa triệt để. Ta chưa tạo cho người lao động kỹ năng kinh doanh, dạy cho dân cách làm ăn, giáo dục cơ bản về kỹ thuật. Thứ hai nữa, ta đã tạo ra môi trường làm ăn nhưng môi trường đó chưa bình đẳng, minh bạch.

Về thể chế, ta chưa tạo ra được môi trường kinh doanh thực sự bình đẳng giữa mọi con người với nhau để phát huy tài năng, trí tuệ từng người và vẫn bị phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế. Khi chuyển từ công hữu sang kinh tế nhiều thành phần, ta vẫn nói cạnh tranh bình đẳng giữa nhiều thành phần kinh tế song thực tế có cạnh tranh nhưng không bình đẳng vì Nhà nước vẫn còn nhiều ưu ái với kinh tế nhà nước và thiếu hỗ trợ kinh tế dân doanh.

Việt Nam hiện có gần 2.000 doanh nghiệp nhà nước, hơn 2.000 doanh nghiệp FDI, gần 50 vạn doanh nghiệp đăng ký theo Luật Doanh nghiệp và 3,7 triệu hộ kinh doanh cá thể cộng thêm mười mấy triệu hộ gia đình nông dân, các doanh nghiệp siêu nhỏ. Rất nhiều thanh niên trong độ tuổi lao động đang mở công ty riêng, cho thấy nhu cầu làm ăn kinh tế rất lớn, nhưng tại sao từng đó doanh nghiệp nhỏ không lớn lên được? Vì họ không được tạo điều kiện phát huy hết trí tuệ và tài năng.

Thậm chí nhiều người trong số họ vẫn phải làm ăn chui. Tại sao? Vì người ta không tìm được con đường lớn để đi nên buộc phải đi đường tắt, đi chui. Tất cả vẫn manh mún lạc hậu nhỏ và phân tán. Do đó phải khẳng định là cần tiếp tục đổi mới thể chế nhanh và mạnh để thể chế không kìm hãm trí lực con người.

Phải thừa nhận hiện nay các nhà hoạch định chính sách có nhận ra điều đó và có sửa. Tuy nhiên, trong thực tế các doanh nghiệp đều cho biết họ phải chịu những ràng buộc mới do bộ máy hành chính bên dưới tạo ra. Theo điều tra của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, nhiều giấy phép con được bỏ bớt nhưng vẫn có thêm giấy phép mới, không những có thêm những văn bản pháp lý mà còn có nhiều hơn những công văn chỉ đạo cụ thể và riêng lẻ mà doanh nghiệp đang phải chịu. Luật đang bị méo mó bởi những văn bản đó và thực tế những văn bản đó còn có hiệu lực hơn cả luật, chưa kể một rừng “lệ” bên cạnh luật.

Môi trường chưa hoàn thiện đó kìm hãm sự vươn lên của mỗi người. So với tiềm năng của từng con người ta có hay các nước có cùng điều kiện hoàn cảnh và cùng đi lên với mốc thời gian tương tự thì chúng ta đã và đang ì ạch, lại có phần nào say sưa về các thành tựu đã qua mà quên mất vị thế của mình trong tình hình mới.

Nhìn sâu hơn, tôi cho rằng đổi mới tiếp tục về tư duy và thể chế phải khác và mới với yêu cầu cao hơn so với trước.

Thứ hai, có thể thấy nhiều người đang quá xa thực tế. Cố Tổng bí thư Trường Chinh đổi mới được vì ông chịu đi và chịu lắng nghe. Tôi nhớ có lần được ông mời đến nói cho ông nghe về lập kế hoạch. Ông cầm cuốn sổ và ghi, thỉnh thoảng nhắc: “Đồng chí nói chậm lại để tôi ghi”. Để đổi mới tư duy thì lãnh đạo phải biết lắng nghe, vì lãnh đạo không phải ông thánh, cái gì cũng hiểu.

Lắng nghe chuyên gia là đức tính cực kỳ quan trọng. Nghe thật, tiếp thu thật qua bộ óc của mình và hành động thật chứ không phải chỉ gật gật song vào tai này lại ra tai khác. Nếu biết nghe thật, biết phản hồi và đối thoại thực sự thì người nói mới có nhu cầu nói cho anh nghe.

Cần tạo cho nhân dân hứng thú trong việc góp ý kiến vào công việc phát triển đất nước. Trong đó nên nhấn mạnh đến đội ngũ trí thức trong và ngoài nước. Rất nhiều trí thức trẻ đang phát triển rất nhanh. Họ có thể đóng góp rất nhiều cho đất nước.

Cần tạo sự đồng thuận trong xã hội bằng lắng nghe, tiếp thu, suy nghĩ để tìm ra những con đường và giải pháp phát triển cuộc sống tốt hơn. Nếu tạo đồng thuận theo kiểu tôi giải thích cho anh nghe ý kiến của tôi và anh chỉ việc thực hiện thì đó không phải đồng thuận.

Thứ ba, dân trí bây giờ rất cao, trong khi bước chân ra đường là thấy ngay rất nhiều điều bức xúc, vào bất cứ chỗ nào cũng có chuyện này chuyện kia. Cuộc sống vật chất nhiều người bây giờ khá hơn nhưng chất lượng đời sống tinh thần lại kém hơn.

Làm thế nào nâng cao chất lượng đời sống người dân là đòi hỏi cấp bách. Và bài học kinh nghiệm lớn nhất của 35 năm qua vẫn là tiếp tục đổi mới tư duy cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn cuộc sống và hội nhập quốc tế.

Nguồn: TBKTSG