Tại cuộc hội thảo “Kinh thế thế giới hồi phục và sự thích nghi của doanh nghiệp Việt Nam” tổ chức tuần qua tại Hà Nội, nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan nhận định, Việt Nam gia nhập WTO đúng vào thời điểm kinh tế toàn cầu liên tiếp hứng chịu hai đợt khủng hoảng: giá cả trên thế giới leo thang theo giá dầu và cuộc khủng hoảng kinh tế-tài chính trên khắp các châu lục.

Hiện nay, mặc dù giai đoạn khó khăn nhất của khủng hoảng có thể nói là tạm qua, nhưng nhìn chung kinh tế toàn cầu đang chững lại, Mỹ thắt lưng buộc bụng và châu Âu vẫn chưa thoát hẳn ra khỏi khủng hoảng. Trong bối cảnh này, triển vọng kinh doanh của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt vẫn chứa đựng nhiều bấp bênh vì thị trường tiêu thụ hẹp lại, đơn hàng thưa thớt với giá trị ngày càng thấp.

Gần đây nhất là thiệt thòi về tỷ giá cho các doanh nghiệp dệt may xuất khẩu sang châu Âu vì đồng euro liên tục mất giá. Mặc dù châu Âu không phải là thị trường xuất khẩu dệt may lớn nhất của Việt Nam, nhưng với tỷ trọng kim ngạch chiếm khoảng 20% thì con số tổn thất cũng không phải là nhỏ.

Không chỉ có vậy, việc tái cấu trúc kinh tế đang diễn ra trên toàn thế giới với xu hướng chuyển sang tiết kiệm năng lượng và thân thiện với môi trường. Ông Vũ Khoan nhận định, nếu không thay đổi cơ cấu sản xuất vốn dĩ còn lạc hậu, Việt Nam khó lòng có chỗ đứng ở khu vực, chứ chưa nói tới thế giới. Chúng ta liên tục vấp phải nhiều rào cản phi thuế quan khi xuất khẩu chè, cà phê, lương thực thực phẩm, đồ gỗ...

Đồng nhân dân tệ lên giá và thu nhập trên đầu người của Trung Quốc tăng mạnh, theo đánh giá của một diễn giả khác là TS.Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế, cũng là một vấn đề bất lợi cho Việt Nam. Phát biểu tại hội thảo, ông Thiên cho rằng việc Trung Quốc tăng cường đầu tư sang Việt Nam là một hiện tượng cần cân nhắc mọi mặt.

Về ngắn hạn, có thể thu được chút lợi, nhưng bất cập trong dài hạn mới là điều nên bàn. Nếu quan sát kỹ sẽ thấy đa phần các dự án của Trung Quốc chỉ tập trung vào khai thác tài nguyên, khoáng sản. Hậu quả là chúng ta đang quá dễ dàng khi để nguồn tài nguyên không có khả năng tái tạo chảy sang nước khác. Đây là xu hướng tiêu cực và cần được xem xét một cách nghiêm túc vì sự phát triển lâu dài của đất nước, TS. Thiên khẳng định.

Càng hội nhập càng... thụt lùi?

Có một nghịch lý từ khi Việt Nam chính thức gia nhập WTO chưa ai ngờ tới, đó là sức cạnh tranh của Việt Nam ngày càng sụt giảm. Nhìn bề ngoài, trên những con số, chúng ta phát triển nhanh hơn rất nhiều nước, nhưng lại tụt hậu hơn họ, bởi vì kinh tế Việt Nam chỉ thuần tuý “lớn lên” về lượng mà thôi.

Theo ông Đào Văn Hùng, Viện phó Viện Chính sách và Phát triển thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, việc hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu hiển nhiên đã mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam tiếp cận với nguồn vốn, công nghệ và cả tri thức. Tuy nhiên, đó cũng là một cuộc chơi mà nếu như không biết cách xoay sở, ta sẽ lại nhận phần thiệt về mình.

Hãy cùng nhìn vào cơ cấu các dự án FDI ở Việt Nam. Có tới 70-75% kim ngạch xuất khẩu vẫn là khoáng sản thô, sản phẩm gia công hay lắp ráp đơn giản. Ông Thiên đánh giá, phần lớn nhà đầu tư nước ngoài tới Việt Nam có mục tiêu cao nhất là lợi nhuận, chứ không phải sang để giúp Việt Nam xây dựng nền công nghiệp hiện đại. Vì vậy, họ muốn tận dụng triệt để nguồn tài nguyên và lợi thế của Việt Nam khi phát triển công nghiệp phụ trợ để kiếm lợi nhuận tối đa. Hệ quả là Việt Nam loay hoay mãi vẫn không xây dựng và phát triển nổi các ngành công nghiệp hỗ trợ. Còn năng lực sản xuất của doanh nghiệp nội địa gần như giậm chân tại chỗ.

Không có công nghiệp hỗ trợ thì doanh nghiệp Việt Nam không thể kết nối vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trên thực tế, cho đến nay, chúng ta chưa tạo lập được những cơ sở kết nối đó. Có nghĩa là chúng ta đã không hội nhập được từ ngay trên đất nước mình. Theo ông Thiên, với một cơ cấu kinh tế vẫn còn mang tính thủ công, lực lượng doanh nghiệp bản địa chậm lớn và một môi trường ngày càng ô nhiễm, thì hàng chục tỉ đô la từ FDI sẽ không còn là điều đáng hoan hỉ.

Thâm hụt thương mại leo thang trong suốt 25 năm cũng là vấn đề cần bàn. Sau khi hội nhập chúng ta vẫn tiếp tục duy trì thâm hụt thương mại ở mức trên dưới 10 tỉ đô la/năm. Nhưng điều đáng lo ngại hơn là 90% trong số đó xuất phát từ Trung Quốc. “Đây là vấn đề cực kỳ nghiêm trọng khi một nước bị lệ thuộc quá nhiều về thương mại với một nước khác”, ông Thiên bình luận.

Cả nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan và ông Trần Đình Thiên đều cho rằng, cần tái cơ cấu kinh tế Việt Nam theo hướng tái cấu trúc lại mô hình tăng trưởng dựa trên yêu cầu thực tiễn. Chúng ta cần hội nhập theo định hướng ưu tiên hàng đầu cho phát triển công nghệ khi thu hút vốn đầu tư, phân bổ hợp lý các dự án theo vùng vì mục tiêu hiệu quả và tiết kiệm tối đa nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Nguồn: TBKTSG