Đã có rất nhiều lý giải của các chuyên gia kinh tế, trong đó đa số cho rằng do nhu cầu tiêu dùng nội địa quá mức nên nhập khẩu hàng tiêu dùng tăng. Thế nhưng các biện pháp hạn chế nhập khẩu hàng tiêu dùng xa xỉ của Bộ Công Thương cũng chẳng làm cho tình hình sáng sủa hơn. Bên cạnh đó, cũng có một số lý giải rằng nền kinh tế Việt Nam với xuất phát điểm thấp, cần gia tăng đầu tư trong giai đoạn đầu nên chấp nhận mức nhập siêu lớn như thế. Tuy nhiên, cách giải thích này chưa thỏa đáng khi số liệu cho thấy nhu cầu nhập khẩu luôn cao hơn xuất khẩu.

Vậy đâu mới là bản chất việc nhập siêu của nền kinh tế Việt Nam?

Thứ nhất, cơ cấu nền kinh tế Việt Nam từng có xu hướng sản xuất hàng thay thế hàng nhập khẩu hơn là đẩy mạnh hàng xuất khẩu. Xu hướng này thể hiện rất rõ ở quan niệm Việt Nam có thể đáp ứng được phần lớn các mặt hàng phục vụ nhu cầu trong nước, từ chiếc điện thoại, xe hơi cho đến các chế phẩm xăng dầu cao cấp. Tuy nhiên, điều đáng nói là với suất đầu tư cao trong khi quy mô thị trường còn nhỏ đã khiến cho giá thành sản phẩm thiếu tính cạnh tranh nên xu hướng này đã thất bại trong nhiều ngành.

Thứ hai, gia tăng đầu tư nước ngoài hướng vào thị trường nội địa. Đầu tư vào Việt Nam để nhập khẩu nguyên vật liệu, máy móc sản xuất hàng tiêu thụ nội địa là bước đi khôn ngoan của các doanh nghiệp nước ngoài. Thế mới có chuyện một công ty bia nổi tiếng thế giới xin nhập khẩu bia để quảng cáo ở thị trường trong nước.

Thứ ba, năng suất lao động thấp, chỉ số đầu tư cao làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu. Đây là điểm yếu nhất của nền kinh tế và Việt Nam vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu dẫn đến làm giảm hiệu quả của nguồn vốn đầu tư.

Thứ tư, thiếu chiến lược đầu tư ra nước ngoài để khai thác thị trường quốc tế, tạo điều kiện gia tăng xuất khẩu. Không thể phủ nhận vốn đầu tư ra nước ngoài của Việt Nam có xu hướng gia tăng, nhưng thực tế vẫn chưa đủ lực để hỗ trợ xuất khẩu.

Từ những điểm trên, có thể thấy bản chất nhập siêu của nền kinh tế Việt Nam không thể chỉ giải quyết bằng cách Bộ Công Thương hạn chế nhập khẩu hàng tiêu dùng xa xỉ mà cần có một chiến lược tổng thể từ các nhà quản lý kinh tế vĩ mô. Nếu không thì căn bệnh nhập siêu của Việt Nam không biết bao giờ mới chấm dứt.

Nguồn: TBKTSG