Với điểm xuất phát còn thấp, nhu cầu đầu tư đổi mới thiết bị, kỹ thuật - công nghệ lớn, có độ mở rộng, nhất là sau khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), nhập siêu của Việt Nam là khó tránh khỏi. Tuy nhiên nhập siêu với quy mô lớn, tỷ lệ nhập siêu cao trong thời kỳ 2007- 2009 đã tác động xấu đến cán cân thanh toán, dự trữ ngoại hối, tỷ giá, làm khuếch đại lạm phát ở trong nước...

Biẻu đồ nhập siêu giai đoạn 2006-2010

Năm 2007, trong khi tốc độ tăng của xuất khẩu thấp hơn năm 2006 (tăng 21,9% so với tăng 22,7%) thì tốc độ tăng của nhập khẩu lại cao hơn nhiều so với tốc độ tăng của năm trước  và so với tốc độ tăng  của xuất khẩu (tăng 39,8 so với tăng 22,1% và 21,9%), nên nhập siêu đã tăng nhanh cả về mức tuyệt đối, cả về tỷ lệ nhập siêu (29,2% so với 12,7%).

Năm 2008, tốc độ tăng của xuất khẩu cao hơn của nhập khẩu (tăng 29,1% so với 28,6%) nên tỷ lệ nhập siêu đã giảm xuống (28,8% so với 29,2%); nhưng do tốc độ tăng của nhập khẩu vẫn khá cao, nên mức nhập siêu tuyệt đối vẫn tăng lên (18,03 tỷ USD so với 14,20 tỷ USD) và tỷ lệ nhập siêu vẫn còn rất cao.

Năm 2009, do tốc độ giảm của xuất khẩu thấp hơn nhiều của nhập khẩu (giảm 8,9% so với giảm 13,3%), nên nhập siêu đã giảm về mức tuyệt đối và giảm về tỷ lệ nhập siêu (22,5% so với 28,8%); tuy nhiên tỷ lệ nhập siêu vẫn còn cao.

Kế hoạch năm 2010 đề ra mục tiêu giảm nhập siêu xuống 12 tỷ USD và tỷ lệ nhập siêu xuống dưới 20%. Mười tháng 2010, mức nhập siêu là 9,41 tỷ USD và tỷ lệ nhập siêu là 16,3%.

Với tiến độ trên và khả năng trong 2 tháng tới, cả năm 2010 mức nhập siêu tuyệt đối có thể dưới 12 tỷ USD và tỷ lệ nhập siêu khoảng 17%.

Với kết quả này, nhập siêu năm 2010 đã giảm so với 3 năm trước đó và thực hiện được mục tiêu kế hoạch đề ra cả về mức nhập siêu tuyệt đối, cả về tỷ lệ nhập siêu. Đây cũng là tín hiệu khả quan để thực hiện tốt hơn trong mục tiêu 2011, 2011- 2015 và tiến tới thăng bằng xuất nhập khẩu trong thời kỳ 2016- 2020!

Nhập siêu giảm do xuất khẩu tăng cao hơn nhập khẩu

Tổng kim ngạch xuất khẩu 10 tháng tăng 23,3% so với cùng kỳ năm trước. Nếu 2 tháng cuối năm đạt được bằng mức của tháng 10 thì cả năm 2010 sẽ đạt trên 70 tỷ USD, tăng trên 23%.

Như vậy, xuất khẩu năm nay đã đạt được nhiều sự vượt trội.

Một, quy mô xuất khẩu năm nay cao nhất từ trước tới nay, vượt xa đỉnh điểm 62,9 tỷ USD của năm 2008, cao hơn tới 13 tỷ USD so với năm 2009.

Hai, nếu năm trước (2009) do tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế thế giới, xuất khẩu giảm sút mạnh, thì năm nay đã tăng cao trở lại với tốc độ cao hơn tốc độ tăng trong thời kỳ 2002- 2008 (tăng trên 23% so với tăng 22,6%/năm).

Ba, tốc độ tăng thực hiện vượt xa so với tốc độ tăng theo mục tiêu kế hoạch đề ra (gấp trên 3,8 lần) góp phần thực hiện vượt kế hoạch tăng trưởng GDP (ước đạt 6,7% so với 6,5%)

Bốn, hệ số giữa tốc độ tăng của kim ngạch xuất khẩu so với tốc độ tăng của GDP (gấp khoảng 3,4 lần), góp phần làm cho tốc độ tăng GDP cao lên và đang trên đường tiến tới phục hồi.

Năm, tăng trưởng cao của xuất khẩu đạt được ở cả 2 khu vực: khu vực kinh tế trong nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, trong đó khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt quy mô lớn hơn (31 tỷ USD so với 26,8 tỷ USD), và có tốc độ tăng cao hơn (25,9% so với 20,4%).

Nhóm hàng nông, lâm  - thủy sản 10 tháng ước đạt 15,6 tỷ USD, tăng 22,5 %. Tốc độ tăng này ngoài việc đóng góp vào tốc độ chung, còn có ý nghĩa đối với Việt Nam xuất phát từ nông nghiệp đi lên, góp phần vào việc kiềm chế nhập siêu chung (nhóm ngành này xuất khẩu 15,6 tỷ USD, nhập khẩu nông, lâm- thủy sản và vật tư, nguyên liệu trực tiềp phục vụ nông, lâm- thủy sản khoảng 10,4 tỷ USD nên đã xuất siêu 5,2 tỷ USD, vừa cao hơn mức xuất siêu khoảng 2 tỷ USD của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài, trong khi tổng nhập siêu lên đến 9,41 USD, có nghĩa là nếu không có 2 lực đỡ trên thì tổng mức nhập siêu sẽ lên đến 16,6 tỷ USD). Nhóm hàng công nghiệp chế biến vừa đạt quy mô lớn nhất (39,42 tỷ USD), vừa có tốc độ tăng cao nhất (33,9%), vừa tăng lên về tỷ trọng (từ 62,8% lên 68,2%). Nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản giảm cả về kim ngạch (giảm 12,5%), giảm cả về tỷ trọng trong tổng kim ngạch xuất khẩu (từ 15,5% xuống còn 11%).

Tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu đạt được cả về lượng hàng xuất khẩu, cả về giá cả xuất khẩu, trong đó việc tăng giá đóng góp quan trọng. “Câu lạc bộ các mặt hàng có kim ngạch từ 1 tỷ USD trở lên” mới qua 10 tháng đã có 14, tăng 4 so với cùng kỳ năm 2010.

Bảy, tăng trưởng tổng kim ngạch xuất khẩu đạt được ở hầu hết các thị trường, trong đó có những thị trường có quy mô lớn tăng khá, như Mỹ, ASEAN, EU, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc. Những thị trường mà đồng tiền lên giá so với USD, so với VND, thì tốc độ tăng xuất khẩu cao hơn, tốc độ tăng nhập khẩu thấp hơn tốc độ chung.

Không chủ quan, thỏa mãn

Tuy nhập siêu đã giảm về kim ngạch và tỷ lệ nhưng mức nhập siêu vẫn còn lớn và tỷ lệ nhập siêu vẫn còn cao, thể hiện vị thế của Việt Nam trong quan hệ buôn bán với nước ngoài tạo sức ép lên cán cân thanh toán, dự trữ ngoại hối và tỷ giá VND/ngoại tệ.

Mức giảm chưa thật bền vững, do hiệu quả và sức cạnh tranh của sản xuất trong nước còn thấp; do cơ cấu sản xuất và xuất khẩu còn có những hạn chế bất cập: tỷ trọng hàng nhiên liệu, khoáng sản còn lớn, tỷ trọng hàng nông, lâm- thủy sản chưa qua chế biến hoặc mới sơ chế còn cao, tỷ trọng hàng công nghiệp chế biến nhưng tỷ lệ gia công, lắp ráp lớn, giá trị gia công thấp.

Trong cơ cấu thị trường thì nhập siêu ở thị trường không phải là công nghệ nguồn là chủ yếu; hàng rào kỹ thuật để ngăn chặn rác thải công nghệ, hàng thực phẩm thiếu an toàn...chưa được quan tâm đúng mức; tình trạng buôn lậu, trốn thuế còn nhiều; trong điều kiện cung- cầu ngoại tệ còn khó khăn nhưng vẫn còn lãng phí ngoại tệ để nhập những hàng sản xuất trong nước đã sản xuất được hoặc vô hình trung khuyến khích tâm lý sùng hàng ngoại...

Tất cả những yếu tố này khiến chúng ta không thể chủ quan, thỏa mãn với kết quả đã đạt được trong việc kiềm chế thành công nhập siêu năm 2010.