Từ các số liệu của 4 năm, chúng ta có một số nhận xét sau:

1. Xu thế suy giảm ROE và ROA của DNTN và FDI là vẫn còn đang diễn ra và đáng báo động. ROE của hai loại hình doanh nghiệp này đã mất đi hơn một nửa (xem Bảng 1)

Ví dụ: Nếu xem cột 6 là khác biệt giữa năm có ROE cao nhất (2007) và năm có ROE thấp nhất (2009) thì khác biệt này là 20.4 cho doanh nghiệp tư nhân và 35.0 cho doanh nghiệp FDI (ROE khác nhau lớn nhất giữa 2 năm 2007 và 2010), nhiều hơn cả số liệu ROE hiện tại vào năm 2010 (là 15.0 và 27.1).

Điều này cho thấy, khủng hoảng kinh tế thật sự tác động nặng nề vào hai loại hình doanh nghiệp nói trên.

Khối lượng điểm phần trăm của ROE mất đi này đã tan biến vào đâu? Lý do gì? Đây là các câu hỏi cần được các nhà quản trị doanh nghiệp và các nhà quản lý điều hành kinh tế vĩ mô tìm hiểu và đưa ra các giải pháp nâng hiệu quả kinh doanh của hai loại hình doanh nghiệp đang thực sự lớn mạnh và ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia.

Nếu cho rằng thống kê ROE của 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam này có thể tiêu biểu và đại diện cho hơn 500.000 doanh nghiệp các loại trong cả nước thì tình hình lại càng báo động ở mức độ cao, vì sự suy giảm lợi nhuận trên vốn sẽ tác động đến khả năng tái đầu tư và phát triển doanh nghiệp trong những năm tới.

Chưa kể tình trạng thua lỗ, phá sản của các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ, mà sự thiệt hại và biến mất của các doanh nghiệp loại này hiện chưa có cơ quan nào nghiên cứu cũng như không có sổ sách nào thống kê đầy đủ.

Mặt khác, 500 doanh nghiệp hàng đầu cũng chỉ chiếm số lượng 1 phần 1.000 (1/1.000) của tổng số hơn 500.000 doanh nghiệp mà loại hình doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) chiếm hơn 97% trong cả nước, mà các DNVVN này không thể có lợi thế cạnh tranh hay lợi thế so sánh bằng các doanh nghiệp có mặt trong kết quả thống kê nói trên.

Do đó, có thể nói các DNVVN sẽ có kết quả thiệt hại, mất mát do khủng hoảng kinh tế có khi còn nhiều hơn trên phương diện ROE hay ROA.

2. Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) có sự phục hồi ROE (xem Bảng 1 và Bảng 2) và tăng trưởng ROA đáng ngạc nhiên trong năm 2010!

Sau khi ROE suy giảm từ 25.6 năm 2007 xuống mức hơn 15 thì đã quay lại mức 20.8 năm 2010. Suất lợi nhuận trên tài sản cũng tăng trưởng vượt bực lên mức 5.2 so với mức 3.6 và 3.1 và 3.7 trong ba năm trước đó.

Đồ thị 3 năm của ROE và ROA của DNNN có sự đi lên, phục hồi, và cao hơn DNTN (xem Hình 1 và Hình 2), cho thấy kết quả kinh doanh khả quan của DNNN trong năm 2010.

Tuy nhiên, nhìn vào sự khác biệt của năm 2010 và năm trước đó 2009, ta thấy mức độ khác biệt là quá lớn. Mức độ 20.8/15.3 là gần 36% khác biệt tăng ROE; và 5.2/3.6 là 44.4% khác biệt tăng ROA làm dấy lên quan ngại, tại sao giữa lúc các doanh nghiệp ngoài quốc doanh đang có sự suy giảm và có xu thế giảm ROE và ROA rất nhiều thì riêng DNNN lại tăng trưởng?

Cần phải xem lại mức tăng trưởng có tính đột biến này có nguyên nhân từ đâu? Các nguyên nhân chủ quan và khách quan cần được tìm hiểu để phát huy ưu điểm và khắc phục nhược điểm, mang lại khả năng tăng trưởng bền vững và dài hạn cho DNNN.

Nếu tăng trưởng do hiệu suất kinh doanh cao, năng lực quản trị điều hành doanh nghiệp cải thiện rõ rệt, các chi phí giảm đáng kể...v.v.. là tín hiệu vui, rất đáng phát huy.

Nếu tăng trưởng này chỉ là do cách tính đúng, tính đủ các tài sản nhà nước và khả năng sinh lợi của tài sản nhà nước (trước đây chưa tính đủ hay do tham nhũng thất thoát lớn); hay vẫn còn dựa dẫm vào ưu thế của độc quyền nhà nước, ưu tiên trong việc phân phối hàng hóa, thuê mặt bằng nhà đất giá rẻ, ưu đãi chính sách vay vốn giá rẻ, hay may mắn nhờ giá cả xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên đang tăng cao trên thị trường thế giới ...v.v. thì các tăng trưởng đột biến 36% hay 44% nói trên chỉ là nhất thời, chưa phản ánh thực chất hay bản chất của tăng trưởng.

Thay lời kết

Nếu tại hầu hết các quốc gia, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp ngoài quốc doanh luôn chiếm tỉ trọng lớn, áp đảo và là phát triển có tính tất yếu, luôn có đóng góp lớn trong nền kinh tế, và chúng ta cũng đang phát triển không ngoài quy luật chung này, thì sự suy giảm lợi nhuận của DNTN hay suy giảm lợi nhuận của nhà đầu tư nước ngoài FDI (mất hơn một nửa) là đáng báo động và cần tìm giải pháp khác phục, khôi phục niềm tin doanh nghiệp.

Nếu định luật bảo toàn được áp dụng thì có lẽ, đang có sự dịch chuyển tài sản lợi nhuận từ nơi này qua nơi khác, đang có sự chuyển động trong cấu trúc đầu tư và sinh lợi giữa các loại hình doanh nghiệp (?), hay thị trường đang phản ánh niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài và nhà đầu tư tư nhân đang suy giảm, đang bị thử thách (?).

Cái hay của nhà điều hành kinh tế vĩ mô còn ở việc thiết kế một sân chơi bình đẳng và làm cho "miếng bánh thị trường" to ra, có phần đủ cho mọi người, ai cũng có cơ hội phát triển, ai cũng vui vẻ nhận phần bánh "thị phần" của mình mà cảm thấy sức lao động được trả giá một cách xứng đáng.