Theo quan điểm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cơ quan soạn thảo dự thảo Luật HTX, thì HTX được cung cấp dịch vụ, sản phẩm, lao động cho thị trường với tỷ lệ tối đa là 40% số sản phẩm hàng hoá, dịch vụ làm ra. Điều này có nghĩa, nếu HTX nào cung cấp vượt quá tỷ lệ này thì HTX đó sẽ phải chuyển sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp.

Tuy nhiên, ông Trần Quốc Khánh, Chủ tịch HĐQT Quỹ Tín dụng nhân dân Trung ương cho rằng,  phải xem lại tỷ lệ tối đa sản phẩm, dịch vụ mà HTX được cung cấp ra bên ngoài. Trên thực tế, có HTX quy mô lớn, số lượng sản phẩm, dịch vụ mà họ làm ra nhiều, trong khi nhu cầu sử dụng của xã viên chỉ 10-20%. “Nếu giới hạn tỷ lệ được phép cung cấp sản phẩm, dịch vụ ra bên ngoài thì HTX sẽ không thể phát triển được vì bí đầu ra. Hoạt động của các HTX cũng tương tự như hệ thống các quỹ tín dụng nhân dân. Các quỹ tín dụng nhân dân hiện chủ yếu huy động vốn ngoài xã hội và cho tổ chức, cá nhân không phải là thành viên vay vốn để sản xuất - kinh doanh. Nếu các Quỹ này bị áp mức tỷ lệ tối đa như Dự thảo Luật HTX thì hầu hết các quỹ tín dụng nhân dân phải chuyển đổi mô hình”, ông Khánh phân tích.

Câu hỏi khác lại đặt ra là nếu không áp đặt các giới hạn về việc cung cấp sản phẩm, dịch vụ ra bên ngoài thì bản chất của HTX được thành lập là phục vụ chính các thành viên của mình sẽ không có nhiều ý nghĩa. Thậm chí, nhiều HTX đang hoạt động thực chất là doanh nghiệp tư nhân hoặc của một nhóm cá nhân mượn danh HTX.

Ông Nguyễn Minh Tú, Vụ trưởng Vụ HTX (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) thông tin, đợt khảo sát hoạt động của hệ thống HTX trên toàn quốc do Bộ Kế hoạch và Đầu tư thực hiện đã phát hiện nhiều trường hợp mượn danh. “Nhiều HTX chỉ có 7-8 xã viên, nhưng họ thuê cả trăm lao động để làm việc và bán 100% sản phẩm ra thị trường với mục tiêu lợi nhuận là chính. Về bản chất, HTX này đã hoạt động theo Luật Doanh nghiệp. Vì vậy, nếu không có quy định cụ thể về việc cung cấp sản phẩm, dịch vụ ra thị trường thì khó có thể phân tách rạch ròi giữa HTX và doanh nghiệp”, ông Tú cho biết.

Về vấn đề này, ông Khánh cho rằng, có thể dùng công cụ thuế để điều tiết thay cho các tỷ lệ giới hạn đang được dự thảo. “Để khuyến khích HTX ưu tiên cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho xã viên, Nhà nước nên miễn thuế doanh thu bán sản phẩm dịch vụ cho xã viên và đánh thuế đối với doanh thu mà HTX cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho thị trường”, ông Khánh đề xuất.

Việc phân chia lợi nhuận trong mô hình này cũng đang có nhiều câu hỏi khó. HTX được khẳng định là mô hình kinh tế, đương nhiên sẽ phải có các quy định liên quan đến phân chia lợi nhuận. Không những thế, có quan điểm cho rằng, lợi nhuận chính là mấu chốt thu hút xã viên, tạo sự gắn bó giữa xã viên với HTX. Chính vì vậy, cơ sở để phân chia lợi nhuận cho xã viên phải căn cứ theo phần vốn mà họ góp vào HTX; hoặc chia theo doanh số sản phẩm, dịch vụ mà xã viên giao dịch với HTX; hoặc dựa trên cả 2 cách thức này.

Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng, nếu đặt mục tiêu lợi nhuận lên trên mục tiêu hỗ trợ xã viên của mô hình HTX thì hoạt động của mô hình kinh tế này không khác gì doanh nghiệp và như vậy thì không nhất thiết phải xây dựng Luật HTX.

Kinh nghiệm của Hà Lan, nơi hệ thống HTX rất phát triển cho thấy, Hà Lan đang áp dụng mô hình HTX không vì mục tiêu lợi nhuận. Chuyên gia kinh tế Jan Lunshof cho biết, tại Hà Lan, HTX được thành lập để phục vụ xã viên, tối đa hoá lợi nhuận của xã viên thông qua việc cung cấp dịch vụ cả đầu ra và đầu vào cho xã viên. Chính vì vậy, mô hình HTX tại Hà Lan không đặt nặng vấn đề phân chia giá trị thặng dư của HTX cho xã viên. Đây là lý do mà Hà Lan không gọi lợi nhuận sau thuế của HTX là lợi nhuận mà chỉ coi đây là giá trị thặng dư”, ông Jan Lunshof cho biết.

Ông Jan Lunshof cũng cho biết, do không quá đặt nặng vấn đề “chia lãi” hàng năm cho xã viên, nên tại hầu hết các HTX của Hà Lan, giá trị thặng dư hàng năm chủ yếu được trích vào quỹ tích luỹ không chia của HTX, số còn lại được chia theo phần vốn và giá trị giao dịch của xã viên với HTX nhưng chủ yếu là ghi tăng phần vốn cho xã viên trong HTX chứ ít khi trả bằng tiền mặt. “Giá trị thặng dư hầu hết được để lại cho HTX, vì vậy, theo năm tháng, HTX ngày càng lớn mạnh và phục vụ xã viên ngày càng tốt hơn. Đây chính là lý do khiến xã viên ngày càng gắn bó với HTX chứ không phải là lợi nhuận hàng năm mà HTX chia lại cho xã viên”, Jan Lunshof cho biết.

Ông Mai Xuân Hùng, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội thừa nhận, ít có dự luật nào lại phức tạp như dự thảo Luật HTX. “Nếu không giải quyết được tận gốc vướng mắc đang đặt ra thì cũng như Luật HTX năm 2003, Luật HTX mới khó có thể đi vào cuộc sống”, ông Hùng nhấn mạnh.

Nguồn: Đầu tư