Trong bài viết “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 và nhiệm vụ trọng tâm năm 2011” của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đăng trên Cổng TTĐT Chính phủ có nhấn mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ tăng trưởng chủ yếu theo chiều rộng sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu là đòi hỏi khách quan nhưng không thể hành động theo ý muốn, mà phải tạo ra các tiền đề và điều kiện cho quá trình chuyển đổi. Chính vì vậy, trong thời kỳ chiến lược tới, nhất là trong những năm đầu, phải tập trung giải quyết các khâu đột phá, kết hợp hợp lý giữa tăng trưởng theo chiều rộng với tăng trưởng theo chiều sâu, theo hướng chuyển mạnh sang chiều sâu. 

Tăng trưởng theo chiều rộng về lâu dài sẽ hạn chế chất lượng tăng trưởng

Tăng trưởng kinh tế ở đầu vào phụ thuộc vào 3 yếu tố: sự tăng lên của vốn đầu tư (yếu tố I), sự tăng lên của số lượng lao động (yếu tố II) và sự tăng lên của năng suất tổng hợp (yếu tố III). Tăng trưởng dựa vào yếu tố I và II là tăng trưởng theo chiều rộng. Tăng trưởng dựa vào yếu tố III là tăng trưởng theo chiều sâu.

Như vậy, việc nhận diện “chiều rộng” hay “chiều sâu” là căn cứ vào tỷ trọng đóng góp vào tốc độ tăng trưởng GDP của 3 yếu tố trên.

Từ một báo cáo khoa học, Viện Khoa học thống kê (Tổng cục Thống kê) đã đưa ra tỷ trọng đóng góp vào tốc độ tăng GDP trong thời kỳ 2001- 2005 như sau: yếu tố I chiếm 57,5%, yếu tố II chiếm 20%, yếu tố III chiếm 22,5%. Theo ước tính gần đây, tỷ trọng đóng góp của yếu tố I chiếm 55%, của yếu tố II chiếm 20%, của yếu tố III chiếm 25%.

Tỷ trọng đóng góp vào tốc độ tăng GDP (%)

Giai đoạn 2001 - 2005	Giai đoạn 2006 - 2010

Theo đó, yếu tố I và yếu tố II đóng góp 75%, yếu tố III đóng góp 25%; tỷ trọng đóng góp của yếu tố III của Việt Nam còn thấp so với con số tương ứng 36- 40% của các nước tiên tiến trong khu vực.

Tỷ lệ vốn đầu tư so với GDP của Việt Nam thuộc loại khá cao, từ năm 2004 đến nay thường ở mức trên 40% (năm 2004 đạt 40,7%; năm 2005 đạt 40,9%, năm 2008 đạt 41,5%, năm 2009 đạt 42,7%, ước năm 2010 đạt 41,9%).

Các con số này nói lên nhiều điều. Một là, vốn đầu tư là yếu tố vật chất trực tiếp quyết định tốc độ tăng trưởng kinh tế; nhờ có tỷ lệ vốn đầu tư so với GDP cao nên tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đạt được tương đối cao trong những năm bình thường, khi tác động của khủng hoảng bên ngoài lên đến đỉnh điểm làm cho nhiều nền kinh tế rơi vào suy thoái (tăng trưởng âm), nhưng kinh tế Việt Nam vẫn giữ được tăng trưởng dương (như năm 1999 vẫn tăng 4,77%, năm 2009 vẫn tăng 5,32%). Tình trạng mất, thiếu việc làm không cao như một số nước và đã nhanh chóng được hạn chế, khắc phục.

Hai là, vốn đầu tư vừa có sự tăng lên về số lượng thể hiện sự nỗ lực thu hút vốn đầu tư từ các nguồn, vừa có sự chuyển dịch về cơ cấu.

Tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực nhà nước đã giảm từ 59,8% năm 2001 xuống còn 37,2% năm 2007 và xuống còn 33,9% năm 2008- tức là đầu tư công và các nguồn đầu tư khác của khu vực nhà nước giảm xuống; năm 2009, khu vực nhà nước đã tăng đầu tư để ngăn chặn suy giảm kinh tế và bù cho sự sụt giảm mạnh của khu vực đầu tư nước ngoài và khu vực ngoài nhà nước.

Năm 2010, tỷ trọng của khu vực nhà nước giảm trở lại, nhưng vẫn ỏ mức cao nhất trong 3 khu vực để giúp cho tăng trưởng kinh tế cao lên tiến tới phục hồi.

Ba là, khi tỷ lệ vốn đầu tư so với GDP tăng mà hiệu quả đầu tư thấp vừa làm cho hiệu quả và sức cạnh tranh thấp, vừa là nguồn gốc sâu xa, yếu tố tiềm ẩn làm tăng bội chi ngân sách, lạm phát, nhập siêu, nợ quốc gia,..., vừa có tính hữu hạn do tỷ lệ tiết kiệm thấp, vốn còn phải đi vay.

Lực lượng lao động của Việt Nam khá dồi dào, tốc độ tăng số lượng lao động đang làm việc khá cao (năm 2010 so với năm 2000, số lượng lao động đang làm việc tăng 32,4%, bình quân một năm tăng 2,85%), một mặt thể hiện nỗ lực của Nhà nước trong việc giải quyết công ăn việc làm cho số lao động, mặt khác cũng còn là xu hướng tới đây của Việt Nam. Tuy nhiên, nếu tăng trưởng kinh tế dựa vào việc tăng số lượng lao động cũng sẽ có giới hạn tốc độ tăng sẽ chậm lại, thậm chí sẽ đến lúc còn bị giảm (như nhiều nước đang gặp phải); mặt khác lợi thế giá nhân công rẻ sẽ giảm dần; hơn nữa hiệu quả và sức cạnh tranh sẽ thấp.

Như vậy, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong nhiều năm qua chủ yếu dựa vào tăng vốn đầu tư, tăng số lượng vốn, tức là tăng trưởng chủ yếu theo chiều rộng- vừa có hạn về nguồn, vừa có hạn chế, bất cập về chất lượng tăng trưởng.

Tăng trưởng theo chiều sâu giúp nâng cao hiệu quả đầu tư

Đã đến lúc, nếu không nâng cao chất lượng tăng trưởng, phát triển theo chiều sâu thì việc tăng trưởng với tốc độ như cũ cũng sẽ khó đạt được. Bài học kinh nghiệm trong lịch sử của Việt Nam và nhiều nước trên thế giới cho thấy việc đạt mục tiêu lâu dài, mục tiêu cuối cùng đạt được không chỉ phụ thuộc vào tốc độ tăng trưởng cao hiện nay mà ở sự bền vững, sự liên tục của tốc độ tăng hợp lý trong tương lai.

Tăng trưởng theo chiều sâu là tăng trưởng với sự đóng góp quan trọng của yếu tố năng suất tổng hợp. Năng suất tổng hợp bao gồm sự tích hợp tác động của hiệu quả đầu tư, của năng suất lao động, trong đó khoa học- công nghệ là động lực, giáo dục – đào tạo là chìa khoá.

Để nâng cao hiệu quả đầu tư, có nhiều việc phải làm. Trước hết, cần chuyển đổi cơ cấu nguồn vốn đầu tư, trong đó giảm dần tỷ trọng đầu tư công, đầu tư của khu vực nhà nước, tăng tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực ngoài nhà nước, đặc biệt là của kinh tế tư nhân, đẩy mạnh xã hội hoá; chuyển dần trách nhiệm quản lý và trả nợ cho các đơn vị nhận ODA; chọn lọc nguồn công nghệ, lĩnh vực đầu tư của các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài. Trên cơ sở quy hoạch tổng thể, quy hoạch dài hạn để lựa chọn ngành, lĩnh vực đầu tư nhằm vào 3 đột phá chiến lược, giảm thiểu tính dàn trải. Đẩy nhanh tiến độ thi công. Giảm thiểu lãng phí, thất thoát với cơ chế chặt chẽ,...

Nâng cao năng suất lao động của toàn bộ nền kinh tế trên cơ sở nâng cao trình độ nguồn nhân lực, ứng dụng khoa học- công nghệ, chuyển dịch cơ cấu lao động,...

Chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế từ chủ yếu theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu là một quá trình, gắn với quá trình tái cơ cấu nền kinh tế. Trong những năm đầu phải có sự kết hợp hợp lý giữa tăng trưởng theo chiều rộng và tăng trưởng theo chiều sâu theo hướng chuyển mạnh sang chiều sâu (ngay những nước tiên tiến trong khu vực, những nước công nghiệp mới, tỷ trọng đóng góp của yếu tố tăng vốn đầu tư và tăng số lượng lao động vẫn còn cao hơn tỷ trọng đóng góp của yếu tố năng suất tổng hợp).

Sự hợp lý này có thể lượng hoá trong mục tiêu được đưa ra Đại hội Đảng lần thứ XI, đó là nâng tỷ trọng đóng góp của yếu tố năng suất tổng hợp lên 31- 32% vào năm 2015 và 35% vào năm 2020.