Tuy nhiên, bên cạnh kết quả khả quan, ngành thủy sản năm 2010 vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn.

Tình trạng thiếu nguyên liệu cho chế biến xuất khẩu xảy ra trầm trọng, đặc biệt vào thời điểm các tháng cuối năm. Điều này đẩy giá nhiều mặt hàng như cá tra, ba sa và tôm nội địa tăng mạnh, đạt mức cao kỷ lục trong nhiều năm trở lại đây.

Tính chung cả năm 2010, giá cá tra, ba sa nguyên liệu trong nước dao động từ 16.657-17.057 đồng/ki lô gam, tăng từ 13-15% so với mức trung bình của năm 2009. Giá thu mua tôm sú loại 25-30 con/ki lô gam trung bình của các doanh nghiệp cũng đạt khoảng 125.882 đồng/ki lô gam, tăng 31% so với cùng kỳ năm trước.

Điều đáng chú ý là tình trạng khan hiếm nguyên liệu lại xảy ra ngay cả khi sản lượng thủy sản nội địa vẫn tăng trưởng khá ổn định. Chỉ với hai mặt hàng chủ lực là cá tra, ba sa và tôm, theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), tính đến giữa tháng 12-2010, diện tích nuôi cá tra cả nước đạt khoảng 54.000 héc ta, với sản lượng thu hoạch là 1,14 triệu tấn, tăng 5% so với cùng kỳ 2009. Với tôm, tình hình cũng diễn ra tương tự khi sản lượng tôm (cả nuôi trồng và đánh bắt) tính đến hết tháng 12-2010 cũng lên tới 588.800 tấn, tăng 7,1% so với cùng kỳ năm trước.

Nguyên nhân chính của tình trạng này là do hoạt động xuất khẩu có những bước tiến vượt bậc, trái với dự đoán ban đầu. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp không kịp chủ động tìm kiếm và thiết lập nguồn cung dài hạn, dẫn đến tình trạng tranh mua nguyên liệu, góp phần đẩy giá lên cao.

Ngoài ra, lợi ích từ chênh lệch tỷ giá (lên tới 500-600 đồng/đô la Mỹ) cũng khiến cho các doanh nghiệp mạnh tay hơn trong việc thu mua nguyên liệu xuất khẩu. Thời gian tới, mức giá nguyên liệu tại thị trường nội địa có thể sẽ giảm do các tháng đầu năm thường là thời điểm hoạt động xuất khẩu diễn ra trầm lắng.

Nhập khẩu tăng mạnh

Dưới sức ép của tình trạng thiếu nguyên liệu tại thị trường nội địa, nhập khẩu thủy sản đã tăng mạnh trong năm 2010. Theo đó, tính đến hết 15-12-2010, tổng nhập khẩu thủy sản Việt Nam đạt khoảng 309,7 triệu đô la Mỹ, tăng 26,7% (tương đương tăng 65,1 triệu đô la Mỹ) so với cùng kỳ 2009. Như vậy, bất chấp những lo ngại của doanh nghiệp sau khi thông tư số 25/2010/TT-BNNPTNT của Bộ NN&PTNT về hướng dẫn việc kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm đối với hàng hóa có nguồn gốc động vật nhập khẩu có hiệu lực thi hành, hoạt động nhập khẩu thủy sản vẫn diễn ra khá nhộn nhịp.

Các rào cản

Năm 2010 đánh dấu sự gia tăng các rào cản thương mại và phi thương mại với sản phẩm thủy sản Việt Nam. Cụ thể:

- Cá tra, ba sa

• Mỹ công bố mức thuế chống bán phá giá sơ bộ lên tới 130% với sản phẩm fillet cá tra đông lạnh nhập khẩu từ Việt Nam.

• Brazil đưa cá tra vào “danh sách đặc biệt” và dự kiến áp dụng mức thuế 35% với cá tra nhập khẩu.

• Ukraine và Mexico cảnh báo cá tra, ba sa nhập khẩu từ Việt Nam do phát hiện một số lô hàng có nhiễm chất độc hại.

• Nghị sĩ châu Âu chỉ trích cá tra Việt Nam.

• WWF tại sáu nước châu Âu đưa cá tra, ba sa vào danh sách đỏ trong Cẩm nang hướng dẫn tiêu dùng thủy sản 2011.

- Tôm

• Mỹ tiếp tục duy trì thuế chống bán phá giá lên các mặt hàng tôm nước ấm đông lạnh từ Việt Nam.

• Nhật Bản tiến hành lấy mẫu kiểm tra 100% lô hàng tôm Việt Nam xuất khẩu gây nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Biện pháp ổn định tình hình

Ngành thủy sản đã đưa ra một số biện pháp:

- Bốn nhóm giải pháp nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh và phát triển bền vững ngành cá tra, ba sa Việt Nam gồm: tăng giá xuất khẩu trung bình thông qua đặt giá sàn xuất khẩu, ổn định sản lượng nguyên liệu nhằm cân đối cung cầu, tăng cường quản lý chất lượng và đẩy mạnh công tác quảng bá, xúc tiến thương mại.

- Từ ngày 31-12, tất cả các sản phẩm chế biến từ cá tra, cá ba sa để xuất khẩu đều phải sử dụng tên thương mại in trên bao bì là cá ba sa (Pangsius hypoththalmus).

- Kiểm tra toàn bộ 100% các lô hàng tôm trước khi xuất khẩu sang thị trường Nhật.

Năm 2011, theo nhận định của Agromonitor, ngành thủy sản Việt Nam sẽ tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn đặc biệt là các rào cản thương mại. Với cá tra, ba sa, nếu quyết định áp thuế chống bán phá giá lên tới 130% tại thị trường Mỹ có hiệu lực sẽ có thể ảnh hưởng lớn tới thị trường cá nguyên liệu nội địa như kịch bản đã từng xảy ra với thị trường Nga. Giá cá nguyên liệu có thể quay đầu giảm mạnh, bất chấp quyết định áp dụng mức giá sàn xuất khẩu là 3 đô la Mỹ/ki lô gam (FOB với cá fillet trimmed, trọng lượng tịnh 100%).

Với mặt hàng tôm, tình trạng thiếu nguyên liệu sẽ được cải thiện. Tuy nhiên mức giá trung bình có thể sẽ giảm hơn so với năm 2010. Nguyên nhân chính là do nguồn cung tôm trên thị trường thế giới trong năm 2011 sẽ khả quan hơn (sản lượng tôm của Ấn Độ, Indonesia, Mexico... đều được dự báo sẽ tăng mạnh). Mặt bằng giá xuất khẩu giảm sẽ ảnh hưởng tới giá nguyên liệu nội địa.

Nguồn: TBKTSG