Năm 2011 và những tấm gương soi

Cách đây đúng một năm, cũng vào ngày đầu tiên của năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đưa ra thông điệp ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và tái cấu trúc nền kinh tế. Tuy nhiên, một điều đáng nói, trong khi những mục tiêu ưu tiên chưa đạt được, lạm phát lên tới 11,75%, bất ổn của nền kinh tế cao, tái cấu trúc chưa có tín hiệu rõ ràng…, thì tăng trưởng kinh tế, chỉ tiêu không thuộc nhóm ưu tiên hàng đầu của năm 2010, lại đạt kết quả cao với 6,75% so với mục tiêu 6,5%.

Nhìn lại từ năm 2009, diễn biến kinh tế vĩ mô gần như tương tự. GDP vẫn tăng trong bối cảnh lạm phát tăng cao. Nếu tính từ năm 2007 đến nay, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Việt Nam đã tăng tới 50%, chủ yếu là nhóm hàng tiêu dùng, tác động trực tiếp vào cuộc sống và lòng tin của đa số người dân. Đầu tư nhà nước tiếp tục ở mức cao, tạo nên những tín hiệu sai lệch so với mục tiêu ưu tiên…

Thực tế tiếp tục cho thấy, tính chất kinh niên của những “căn bệnh” mà nền kinh tế mắc phải từ nhiều năm qua, thậm chí có xu hướng trầm trọng lên như thâm hụt ngân sách, thâm hụt thương mại, chỉ số ICOR cao và liên tục tăng, v.v. chứng tỏ tình trạng “tăng trưởng khá cao nhưng vẫn thấp hơn mức tiềm năng”, “tăng trưởng khá cao kéo dài nhưng chưa vững chắc” của nền kinh tế có căn nguyên từ những yếu kém cơ cấu bên trong. Nói một cách sâu xa hơn – có gốc rễ từ chính mô hình tăng trưởng (đã không còn phù hợp), từ cơ chế phân bổ nguồn lực không hiệu quả chưa được giải quyết. Thêm vào đó và trong bối cảnh đó, năng lực điều hành chính sách vĩ mô chưa đáp ứng yêu cầu, cách thức phản ứng chính sách giật cục, theo kiểu “đánh cờ nước một”, thiếu phối hợp, thiếu nhất quán, làm cho nền kinh tế vốn đang yếu, càng dễ bị tổn thương, dễ lâm vào bất ổn.

Trong khi đó, kinh tế thế giới năm 2011 vẫn được dự đoán là phục hồi chậm, vẫn chứa đựng nhiều rủi ro. Tính chất khó dự đoán tăng lên cùng với nỗ lực tái cấu trúc và cạnh tranh quyết liệt của các nền kinh tế. Xu hướng đồng nhân dân tệ tăng giá cộng với tình thế “chiến tranh tiền tệ” đeo bám; xu thế giá dầu, giá lương thực tăng, tranh chấp tài nguyên tăng cộng hưởng với diễn biến bất thường của khí hậu đang gây ra tâm lý bất an tổng thể, gây tác động tiêu cực mạnh đến các xu hướng đầu tư và thương mại mới của thế giới.

Kịch bản cho năm 2011?

Nhiều người đặt ra câu hỏi, kịch bản nào cho kinh tế Việt Nam năm 2011 khi nó bắt đầu từ một điểm xuất phát - mức lạm phát cao, lãi suất cao và nguy cơ bất ổn vĩ mô cao – vẫn còn hiển hiện vào cuối năm 2010 và trong những ngày đầu năm 2011?

Cách đặt câu hỏi có vẻ nghiêng về khía cạnh “bi quan”. Tuy nhiên nó phản ánh một thực tế. Đồng thời nó chứa đựng tính tích cực theo nghĩa kinh tế năm 2011 nó chỉ ra những chỗ “có vấn đề” mà chỉ khi chúng ta biết tập trung nỗ lực để tháo gỡ thì nền kinh tế mới thực sự khởi sắc và có triển vọng tăng trưởng chất lượng lâu bền.  Cách tiếp cận đó cũng định hướng cho câu trả lời: không thể tách rời năm 2011 với những nguyên nhân dài hạn về tăng trưởng và ổn định vĩ mô của kinh tế Việt Nam. Bởi, nếu không giải quyết từ căn nguyên, kinh tế Việt Nam năm 2011 sẽ khó giữ được nhịp ổn định trở lại cũng như khó đạt mức tăng trưởng cao như kỳ vọng.

Hơn thế, là năm khởi đầu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2011-2020), mức tăng trưởng 5,5% hay 6,5% của năm 2011 không có ý nghĩa quan trọng bằng ổn định kinh tế vĩ mô. Trong điều kiện nền kinh tế đang gặp nhiều “trục trặc”, các mất cân đối vĩ mô lớn còn nghiêm trọng thì việc tiếp tục ưu tiên cho tốc độ tăng trưởng GDP cao, không chú ý đúng mức đến ổn định vĩ mô, hoặc không nhất quán trong chỉ đạo thực hiện các mục tiêu ưu tiên, như kinh nghiệm mấy năm qua cho thấy, chứa đựng nguy cơ phá hủy nền tảng của sự tăng trưởng chất lượng và bền vững. Nếu không chặn được xu thế lạm phát, sau khi CPI đã tăng hơn 50% sau 4 năm, lòng tin thị trường, lòng tin xã hội sẽ sụt giảm mạnh, tình hình sẽ trở nên rất nghiêm trọng. Đây là điều phải được cảnh báo nghiêm túc. Trong khi đó, điều rất rõ ràng là nếu năm 2011, nền kinh tế ổn định được vĩ mô, thì lòng tin sẽ tăng lên, nhà đầu tư sẽ yên tâm đầu tư, dòng đầu tư cũng vì thế tăng lên và chất lượng hơn. Tính bền vững và dài hạn của xu hướng tăng trưởng cao khi đó sẽ được tái lập. Và thậm chí, cả tốc độ tăng trưởng cao ngay trong năm 2011 cũng là điều có thể khả thi.

Đây chính là thông điệp định hướng mục tiêu và chính sách cho năm 2011 đã được Thủ tướng đưa ra đúng vào ngày đầu năm. Tất nhiên, định hướng đó không có nghĩa là chúng ta đặt mục tiêu ngay lập tức phải kéo giảm lạm phát từ 11,75% xuống 5% hay 6% bằng mọi giá. Nếu áp đặt một cách cứng nhắc mục tiêu ổn định nhanh khi các cơ sở nội tại, mang tính nền tảng cho sự ổn định đó vẫn chưa được xác lập, sẽ có thể tạo ra những cú sốc không đáng có cho nền kinh tế.  Lời giải ở đây là cần có một cái nhìn bình tĩnh, đừng nên làm cho nền kinh tế nghẹt thở về mục tiêu này. Nhưng cũng không vì thế mà quyết tâm kém đi. Các mục tiêu cần phải được đi kèm với các chiến lược hành động mang tính khả thi. Vì, không một chính sách nào có thể đáp ứng đồng thời và có hiệu ứng như nhau, cùng lúc với hai nhóm mục tiêu - tăng trưởng, kiềm chế lạm phát và ổn định vĩ mô.

Đi cùng với quyết tâm phải là sự nhất quán giữa công cụ và cách thức hành động mang tính phối hợp cao của các Bộ, ngành chức năng và của Chính phủ, là việc giải trình chính sách công khai minh bạch để khôi phục lòng tin cho thị trường. Thông điệp đầu năm của Thủ tướng Chính phủ đã đưa ra những tín hiệu chính sách mạnh và theo cách như vậy.

Doanh nghiệp cần sự yểm trợ để cạnh tranh

Trong mấy năm vừa qua, doanh nghiệp Việt Nam, vốn chưa mạnh, đã suy yếu đi nhiều. Trước hết là do tác động tiêu cực của khủng hoảng kinh tế toàn cầu, của bất ổn vĩ mô trong nước với sức ép của lạm phát, lãi suất tăng cao… Trong môi trường kinh doanh bất ổn, để tồn tại, nhìn chung, các doanh nghiệp khó tự mình theo đuổi một phương hướng kinh doanh, một kế hoạch đầu tư dài hạn. Một môi trường kinh doanh bất ổn luôn đi liền với xu hướng đầu cơ hơn là khuyến khích đầu tư dài hạn.

Thứ hai, phải thừa nhận rằng, đa số doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa thoát ra khỏi tình trạng yếu kém về sức cạnh tranh nội tại, chưa có chiến lược dài hạn, chưa đủ năng lực để cạnh tranh. Nhìn vào bức tranh chung của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, có cảm giác rằng quá nhiều doanh nghiệp Việt Nam đầu tư chiều rộng, đầu tư nóng để “gặt hái” nhanh lại dàn trải, khiến dòng tiền không đủ tập trung để tạo nên sức mạnh. Một thương hiệu của doanh nghiệp Việt Nam thường gắn liền với khá nhiều lĩnh vực kinh doanh. Điều này khác nhiều so với chiến lược đầu tư chuyên sâu, dài hạn của những thương hiệu, tập đoàn mạnh của thế giới.

Trong những năm qua, sự yếu mạnh của doanh nghiệp Việt Nam chịu sự tác động có tính chi phối rất lớn của môi trường vĩ mô. Phản ứng với môi trường vĩ mô bất ổn, các dòng tiền hay đổi hướng bất thường, có khuynh hướng chảy vào các kênh đầu cơ thay vì đầu tư.

Câu hỏi ở đây là có thực nền kinh tế Việt Nam thiếu vốn không, hay là có vấn đề trong sự vận hành, phân bổ các nguồn vốn? Có hay không tình trạng các doanh nghiệp kinh doanh sử dụng vốn hiệu quả lại gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận vốn trong khi dòng vốn đầu tư tuôn ra vẫn không nhỏ? Hàng năm, tổng đầu tư xã hội của Việt Nam vẫn ở mức cao chót vót so với thế giới, từ 40-42% GDP cơ mà?

Câu trả lời là không phải nền kinh tế thiếu vốn, mà là cách khơi thông nguồn vốn có đảm bảo được lợi ích tổng thể của nền kinh tế, tập trung vào lợi ích vĩ mô hay chỉ tập trung vào lợi ích nhóm.

Thứ ba, hiện nay các doanh nghiệp Việt Nam đã nhập trận, đang bước vào cuộc kinh doanh toàn cầu khốc liệt hơn rất nhiều. Những cơ hội xuất hiện khá dễ dàng ở giai đoạn đầu hội nhập đã tạo nên những thành công ban đầu cho nhiều doanh nghiệp khó có thể tiếp tục là tấm thảm đỏ để trên đó, các doanh nghiệp Việt Nam bình yên ca khúc khải hoàn. Cùng với đó, thế giới bắt đầu bước vào các kế hoạc tái cấu trúc sau khủng hoảng, cạnh tranh tăng lên trên diện rộng, kéo theo sự gia tăng mạnh của tranh chấp…

Doanh nghiệp Việt Nam đang ở giai đoạn nhiều khó khăn, thử thách. Các đám mây đen trên chân trời kinh tế thế giới – giá dầu tăng, giá lương thực tăng, những bất ổn tiền tệ toàn cầu, rồi cuộc khủng hoảng nợ công đang đe dọa nhiều nền kinh tế hùng mạnh, v.v. đang vần vũ kéo đến. Trong bối cảnh đó, sự ổn định về môi trường vĩ mô và thông điệp rõ ràng của chính sách và hành động của Chính phủ theo định hướng đó sẽ giúp yểm trợ doanh nghiệp Việt Nam tái cấu trúc đúng theo hướng cải thiện năng lực cạnh tranh, để tiến vượt lên trong cuộc đua tranh.

Nguồn: DDDN