Bước sang năm 2011, chỉ số giá lương thực thế giới đã tăng hơn 28%, trong đó ngũ cốc tăng tới 44%. Liên tục từ đầu năm đến nay, FAO (Tổ chức Nông lương LHQ) phát đi hàng loạt thông điệp về nguy cơ thế giới sẽ phải đối diện với cuộc khủng hoảng lương thực nặng nề trong năm 2011. Mức độ khủng hoảng thậm chí còn vượt qua cả đợt khủng hoảng năm 2008. Lập tức, nhiều cơ quan truyền thông trong nước đã mổ xẻ và phát lại thông điệp này. Nhiều người đã e ngại giá lương thực trong nước sẽ “sốt” theo giá thế giới.

Sốt lương thực, không sốt lúa gạo

Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng, ngoài lúa gạo còn hai loại lương thực chủ chốt khác là lúa mì và ngô. Trên thực tế, thế giới hiện chỉ thiếu ngô và lúa mỳ. Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), trong dự báo tháng 3/2011 đã đưa ra số liệu sản lượng toàn cầu năm 2010 - 2011 vẫn đạt tới 451,5 triệu tấn gạo xay xát, cao hơn năm trước 2% và cũng là mức cao kỷ lục. Bên cạnh đó, sản lượng tiêu thụ giảm hơn 5 triệu tấn, còn 447 triệu tấn. Tồn kho cuối kỳ lại tăng tới gần 5 triệu tấn, đạt gần 99 triệu tấn, tức là tăng tới 5% so với năm trước và đạt mức kỷ lục kể từ năm 2002-2003.

Nhìn lại cuộc khủng hoảng lương thực năm 2008, GS Peter Timmer, chuyên gia cao cấp của Trung tâm Hội nhập toàn cầu Mỹ, đã đưa ra hàng loạt sự kiện trước đó như giá bột mỳ, ngô, đậu tương tăng do nhu cầu quá lớn của các nước Trung Quốc, Ấn Độ; giá nhiên liệu dầu mỏ tăng vọt; giá lúa gạo tăng chậm. Khủng hoảng lương thực năm 2008 chỉ xảy ra khi Ấn Độ đưa ra chính sách cấm xuất khẩu gạo và cùng lúc đó Philippines đưa ra chính sách nhập khẩu bằng mọi giá (Xem thêm bài trang 42)

Ông Vũ Ngọc Tiến, chuyên gia FAO tại Việt Nam phân tích, nhu cầu thị trường gạo quốc tế hàng năm vào khoảng 30 triệu tấn. Song nhu cầu các loại ngũ cốc khác như ngô, đậu tương và lúa mỳ còn cao hơn. Tổng sản lượng của các loại như lúa mỳ, ngô, đậu tương này hàng năm lên tới khoảng 200 triệu tấn. Trên thực tế, giá lương thực tăng cao là chủ yếu tập trung ở các loại ngô, lúa mỳ, đậu tương chứ không phải là ở thị trường gạo. GS Peter Timmer cho biết: “Mặc dù thị trường thế giới có nhiều biểu hiện giống với 2008 nhưng yếu tố quan trọng để có thể xảy ra khủng hoảng lương thực là những chính sách gây sốc như cấm xuất khẩu hay nhập khẩu bằng mọi giá thì năm nay rất khó xảy ra”.

Như vậy, có thể tiên lượng được rằng, giá lúa gạo “neo” ở mức cao do ăn theo giá lương thực nhưng sẽ không có chuyện sốt lúa gạo. Thậm chí, đã có dự báo, giá lúa gạo năm 2011 sẽ giảm nhẹ so với năm ngoái. Điều này không phải không có cơ sở khi tính đến ngày 25/3 vừa qua, giá lúa gạo Thái Lan đã giảm tuần thứ 5 liên tiếp, dù chỉ giảm nhẹ, khoảng 5 USD/tấn. Hiện tại, giá gạo 100B Thái giảm nhẹ, chốt ở mức 505 USD/tấn, gạo 5% tấm ở mức 485 USD/tấn và gạo 25% tấm 460 USD/tấn. Mặc dù vậy, sức mua của các nhà xuất khẩu cũng vẫn rất yếu. Chính phủ Thái Lan đang có kế hoạch thu mua 2 triệu tấn từ nông dân để nâng giá gạo và giữ cho giá không giảm thêm. Bởi tháng 4 này Thái Lan bước vào vụ 2 trong năm với hứa hẹn năng suất cao hơn vụ chính. Trở lại tình hình trong nước, trong hai tháng đầu năm, một số địa phương ở Đồng bằng sông Cửu Long đã thu hoạch được 650.000 ha vụ đông xuân sớm với sản lượng khoảng 3,7 triệu tấn lúa. Tháng 3 này thu hoạch tiếp 800.000 ha, sản lượng 5,2 triệu tấn, và tháng 4 sẽ thu hoạch nốt 230.000 ha, sản lượng 1,5 triệu tấn thóc. Sản lượng này dự kiến sẽ cung cấp khoảng 3 triệu tấn gạo xuất khẩu.

Chỉ hai tháng đầu năm, Hiệp hội lương thực Việt Nam (VFA) đã xuất khẩu tới 1,33 triệu tấn gạo, đạt doanh số hơn 641,8 triệu USD (bình quân 521 USD/tấn), tăng 55,6% về sản lượng và 44,5% về giá trị. Chưa bao giờ lượng gạo xuất khẩu đầu năm lại cao như 2011 này. TS Nguyễn Đình Bích, chuyên gia thương mại quốc tế của Bộ Công Thương nhận định, việc đẩy mạnh xuất khẩu gạo vào đầu năm hiện nay có thể coi là xu thế tích cực. Theo ông Bích, có thể Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo Thái Lan cũng đang có chung nhận định là giá gạo năm 2011 sẽ giảm so với năm 2010, vì thế họ đã đẩy mạnh việc xuất khẩu trong những tháng đầu năm, bất chấp việc giá lúa gạo đang có xu thế giảm. Đáng chú ý, trong tuần qua, Thái Lan gây ấn tượng khi xuất khẩu khoảng 218.000 tấn gạo, cao hơn tuần trước đó tới 3,81%.

Philippines - ẩn số lớn nhất!

Năm 2010 đã kết thúc với con số kỷ lục của ngành xuất khẩu lúa gạo Việt Nam với sản lượng tới hơn 6,75 triệu tấn, đạt doanh số hơn 2,91 tỷ USD. Bình quân mỗi tấn gạo đạt 431 USD, cao hơn đáng kể so với con số 407 USD/tấn của năm 2009. Trong đó, hơn 1,47 triệu tấn gạo xuất khẩu sang Philippines đạt con số “sốc”: 641 USD/tấn.

Philippines là khách hàng lớn nhất của Việt Nam trong những năm qua. Năm 2010, trong bối cảnh trước bầu cử, Chính phủ nước này đã quyết nhập khẩu lương thực dự trữ bằng mọi giá. Kết quả, trong số 2,45 triệu tấn gạo nhập khẩu, quốc gia này đã nhập từ Việt Nam tới gần 1,5 triệu tấn gạo với giá tới 641 USD/tấn như đã nói ở trên, trong khi giá bình quân cả năm của Việt Nam chỉ là 431 USD/tấn. Sang năm 2011, Philippines thông báo họ sẽ chỉ nhập khẩu bằng 1/3 so với năm trước, khoảng 860.000 tấn. Ông Alcata, Bộ trưởng Nông nghiệp Philippines cho biết, nước ông sẽ hoàn toàn chủ động lương thực trong 3 năm tới.

Không những thế, quốc gia này cũng toan tính chuyện thay đổi cơ chế nhập khẩu, từ các hợp đồng liên chính phủ phần lớn chuyển sang hợp đồng doanh nghiệp. Có nghĩa là các doanh nghiệp Philippines sẽ chủ động theo dõi diễn biến giá để quyết định thời điểm nhập khẩu có lợi nhất, chủ động đàm phán mức giá. Mỗi doanh nghiệp sẽ được nhập tối đa 20.000 tấn. Những động thái nói trên là tác động lớn khiến giá gạo quốc tế sụt giảm. Trong suốt gần 3 tháng đầu năm, Philippines đã không ký một hợp đồng nhập khẩu nào.

Phải bền gan, trường vốn

Bên cạnh việc đẩy mạnh xuất khẩu vào thời điểm đầu năm để tránh rớt giá vào giữa năm, TS Nguyễn Đình Bích nhận định, việc VFA quyết định điều chỉnh giá sàn giảm 20 USD/tấn cũng là hợp lý để đảm bảo tính cạnh tranh về giá của lúa gạo Việt Nam. Gạo 5% tấm theo giá FOB của Việt Nam giá giảm xuống còn 480 USD/tấn so với 495 - 520 USD/tấn một tuần trước. Giá sàn xuất khẩu của loại gạo này là 520 USD/tấn. Gạo 25% tấm giá trên thị trường là 470 USD/tấn, còn giá sàn là 490 USD/tấn. Mức giá này là hợp lý bởi những năm trước, khoảng cách giá giữa gạo Việt Nam và Thái Lan chênh nhau tới 60 USD/tấn, nay đã được rút ngắn chỉ còn 1/3.

Theo ông Bích, việc dự báo sản lượng cũng như giá thế giới năm nay sẽ là cuộc đấu trí giữa các bên xuất khẩu cũng như giữa hai bên xuất - nhập khẩu. Phần thắng sẽ thuộc về người bền gan và trường vốn. Do đó cần phải theo dõi thị trường quốc tế một cách chặt chẽ để có những dự báo sát thực cho công tác điều hành xuất khẩu lúa gạo.

Việc Philippines tuyên bố giảm 2/3 sản lượng gạo nhập khẩu là khó khả thi trong một thời gian ngắn tính bằng năm. Philippines trông vào 4 triệu ha đất nông nghiệp có khả năng canh tác lúa (tương đương diện tích lúa của Việt Nam). Tuy nhiên, chỉ 1,4 triệu ha được tưới tiêu. Ngân sách Bộ Nông nghiệp nước này dành cho tưới tiêu chỉ có 13 tỷ Peso. Và số tiền này cũng dành phần lớn cho các cây trồng ngoài lúa gạo. Bên cạnh đó, mặc dù đã được khuyến khích từ rất nhiều năm nhưng hiện mới chỉ có 10% nông dân trồng lúa dùng giống lai, năng suất 7 - 10 tấn/ha. 70% nông dân dùng các giống lúa thường, năng suất 2 - 3 tấn/ha. Vấn đề với giống lai là cũng chỉ có dưới 30% phù hợp với điều kiện địa phương.

Ngoài ra, TS Nguyễn Đình Bích cho rằng, Philippines sẽ không thể trì hoãn mãi mà họ sẽ phải nhập khẩu trong tháng 5. Bởi đây là thời điểm cuối trước mùa mưa bão năm nay. Ở quốc gia đảo này, mỗi năm phải đối mặt với hàng chục cơn bão, Philippines sẽ phải trữ gạo đầy kho trong tháng 6.

Những chỉ dấu về việc Phillipines bắt đầu nhập khẩu gạo với khối lượng lớn đã xuất hiện vào ngày 23/3 vừa qua. Đó là thời điểm Giám đốc Cơ quan lương thực quốc gia (NFA) Angelito Banayo thông báo Philippines sẽ mua 200.000 tấn gạo theo hợp đồng chính phủ với Việt Nam, giá mỗi tấn là 480 USD.

Nguồn: Doanh nhân.