Bàn tròn trực tuyến với chủ đề "Để Việt Nam tiếp tục là điểm đến hấp dẫn FDI thế hệ mới" đã diễn ra hôm 25/4 với sự tham gia của 4 vị khách mời bao gồm: TS. Nguyễn Đình Cung, phó Viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương, ông Tomaso Andreatta, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu (EuroCham), ông Hank Tomlinson, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ (AmCham) và ông Đậu Anh Tuấn, Phó trưởng Ban Pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Nhân công rẻ là một lợi thế không nhỏ, nhưng...

- Nhà báo Phạm Huyền: Có lẽ, để đánh giá môi trường đầu tư tại Việt Nam hiện này thì ý kiến của các vị khách nước ngoài sẽ khách quan hơn "người trong nhà"! Vì thế câu hỏi đầu tiên xin dành cho hai ông Hank và ông Tomaso.  Các ông có ấn tượng gì về những chuyển biến trong môi trường đầu tư ở Việt Nam?

Ông Tomaso Andreatta: Việt Nam hiện đang phải cạnh tranh với một số nền kinh tế có trình độ phát triển cao hơn như Singapore hay Indonesia. Những nước này đã có sự khởi đầu phát triển kinh tế sớm hơn Việt Nam rất nhiều, họ có nền tảng cho phát triển kinh tế mạnh hơn và có cơ sở cho việc phát triển sản xuất nhiều hơn.

Cho đến nay, Việt Nam vẫn còn phụ thuộc rất nhiều vào bên ngoài để phát triển cơ sở vật chất, chứ chưa đạt tới mức độ có thể tự mình phát triển, tự mình đầu tư tạo nên những nền tảng thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên, Việt Nam có một lợi thế là quy mô dân số lớn nên thu hút được những ngành sản xuất hàng tiêu dùng đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước.

Lợi thế thứ hai của Việt Nam là chi phí nhân công rẻ. Đó là một lợi thế cạnh tranh không nhỏ cho các nhà đầu tư vào đây để làm xuất khẩu. Vì Việt Nam đã tham gia một số hiệp định thương mại, sẽ có cắt giảm thuế quan, các doanh nghiệp sẽ mức thuế quan thấp hơn, nhất là những nước trong khu vực châu Á.

Ông Hank Tomlinson: Tôi đồng ý với ý kiến của đồng nghiệp của tôi ở Phòng thương mại châu Âu nhưng tôi cũng muốn góp thêm một vài ý khác. Việt Nam đã thành công trong việc thu hút những doanh nghiệp có vốn đầu tư nhỏ nhưng để có được tốc độ phát triển vượt bậc trong tương lai thì Việt Nam cần thu hút cả những doanh nghiệp lớn hơn nữa, mạnh hơn. Bên cạnh đó, Việt Nam cần thúc đẩy các ngành công nghiệp hỗ trợ cho các doanh nghiệp lớn này.

Như ông Tomaso đã nói Việt Nam phải cạnh tranh với nhiều nước khác trên thế giới để thu hút đầu tư. Và điều giúp Việt Nam có thể thu hút được nhiều vốn đầu tư hơn nữa đó là cần phải minh bạch trong chính sách, cải thiện vấn đề thực thi hợp đồng, cải thiện môi trường, đó là những yếu tố các nhà đầu tư tại Hoa Kỳ và châu Âu sẽ cân nhắc trước khi đưa ra quyết định đầu tư.

Như chỉ số cạnh tranh cấp tỉnh và cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài chúng tôi đã nêu ra thì vấn đề hiện nay là làm sao các doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận được các nguồn thông tin để có những bước điều chỉnh hợp lý. Tôi nghĩ rằng, làm được vậy thì Việt Nam sẽ là điểm thu hút đầu tư hấp dẫn hơn.

Một sự kiện gần đây được báo chí nhắc tới rất nhiều đó là hoạt động yếu kém của tập đoàn Vinashin và cách Chính phủ xử lý vụ việc này như thế nào. Kết quả của việc Chính phủ xử lý vụ việc này sẽ có tác động tới niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam. Nếu Chính phủ Việt Nam xử lý tốt, có thể là tạo nên niềm tin và thu hút đầu tư nước ngoài trong thời gian sắp tới.

... thành động lực cho FDI đổ vốn vào ngành giá trị thấp

- Nhà báo Phạm Huyền: Thưa Tiến sĩ Nguyễn Đình Cung, ông là người nghiên cứu rất sâu về vấn đề cải cách thủ tục hành chính và cũng là người chủ trì nhiều khảo sát về cảm nhận của các doanh nghiệp. Vậy ông có suy nghĩ gì khi tới 67% doanh nghiệp FDI tại Việt Nam hiện nay thuộc nhóm sản xuất có giá trị gia tăng thấp.

Theo ông hiện trạng các doanh nghiệp FDI như vậy là do bản thân các doanh nghiệp hay do chính sách cho đầu tư của chúng ta còn tồn tại những điểm bất hợp lý?

TS Nguyễn Đình Cung: Đúng là cho tới nay có một thực trạng là phần lớn các nhà đầu tư FDI tại nước ta là trong những ngành tiêu hao nhiều lao động, dự vào lợi thế chi phí thấp, đồng thời họ ở chuỗi có giá trị gia tăng thấp nhất.

Như hai vị khách mời đã nói, có hai loại yếu tố là yếu tố đẩy và yếu tố kéo đầu tư nước ngoài vào trong nước. Những yếu tố kéo là lợi thế của chúng ta như nhân công rẻ, tài nguyên thiên nhiên. Cùng đó, chính sách thu hút đầu tư nước ngoài cũng là nhắm vào hai lợi thế đó.

Tôi cho là, chúng ta vẫn thụ động, những yếu tố khuyến khích đầu tư vừa tản mát, vừa chia cắt nên dù ta có rất nhiều ưu đãi nhưng mức ưu đãi mà mỗi nhà đầu tư được hưởng lại rất nhỏ.

Chính vì vậy, những ưu đãi của chúng ta càng khắc sâu cho những ngành có chi phí thấp mà không hướng đến những ngành chi phí cao khác. Kể cả, ở những ngành công nghệ cao thì người ta vẫn chọn khâu thấp nhất trong chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu của họ.

Tóm lại hiện trạng này là hệ quả của giai đoạn đầu dựa quá nhiều vào lợi thế cạnh tranh là chi phí lao động thấp. Mặt khác nó còn là hệ quả của hệ thống động lực chính sách khuyến khích đầu tư của chúng ta cho tới nay.

Cần nhiều FDI "lội ngược dòng" như Piagio

- Nhà báo Phạm Huyền: Không chỉ là hiện trạng FDI đầu tư vào những ngành có giá trị gia tăng thấp. Việt Nam gia nhập WTO, đồng thời phải thực thi các cam kết trong khu vực về giảm thuế nên đã có những doanh nghiệp FDI không muốn sản xuất nữa mà quay sang xuất khẩu, phải chăng điều này cũng là do chính sách của chúng ta, thưa ông?

TS Nguyễn Đình Cung: Một số năm gần đây có một số doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào Việt Nam đã thu hẹp sản xuất hoặc giải thể doanh nghiệp để chuyển sang nhập khẩu để tiêu thụ sản phẩm của họ tại thị trường Việt Nam.

Điều này theo tôi trước hết là do môi trường kinh doanh thay đổi cả về bên ngoài lẫn bên trong. Điều đó chứng tỏ việc sản xuất của họ ở đây không có lợi bằng việc nhập khẩu để tiêu thụ sản phẩm từ nước khác. Điều đó có nghĩa là những hệ thống thu hút đầu tư của chúng ta hiện nay có thể chưa phù hợp với những gì chúng ta mong muốn ở FDI.

Chúng ta cần nhìn nhận và đánh giá lại nhu cầu của các nhà đầu tư, cũng cần đặt câu hỏi tại sao họ lại làm thế, ta cần làm gì để họ có thể tiếp tục đầu tư và đầu tư vào những dự án có chất lượng cao hơn?

- Nhà báo Phạm Huyền: Thưa ông Tomaso, Việt Nam nhận thức rất rõ những bất lợi trong chính sách đầu tư của nước mình, có thể do chủ quan, cũng có thể do khách quan mang lại. Tôi được biết ở nước Ý của ông, có công ty Piagio đã vào Việt Nam sản xuất xe máy Vespa. Liệu, có một ngày nào đó, Piagio cũng chuyển sang chỉ nhập khẩu xe máy thay vì sản xuất tại Việt Nam không, chỉ vì việc Việt Nam phải giảm thuế theo cam kết hội nhập. Ông có ý kiến gì trước chia sẻ của ông Cung?

Ông Tomaso Andreatta: Chúng tôi nghĩ rằng Việt Nam có thể đẩy mạnh những mặt hàng mà Việt Nam đang xuất khẩu để nâng cao giá trị của những hàng hóa đó lên, cụ thể là những mặt hàng nông nghiệp. Hiện nay Việt Nam đang có thế mạnh trong xuất khẩu nhiều loại nông sản nhưng lại chỉ ở mức giá trị thấp, chỉ là những mặt hàng thô.

Các doanh nghiệp châu Âu có thể giúp Việt Nam cải thiện sản xuất để tạo ra những mặt hàng có thương hiệu, có giá trị gia tăng cao để cải thiện đời sống của người nông dân, giúp họ tạo ra những sản phẩm có giá trị cao mà không phải di dời ra khỏi khu vực họ đang sống.

Hiện nay nhu cầu việc làm ở Việt Nam rất lớn, hàng năm có thêm khoảng 1,5 triệu lao động. Những ngành công nghiệp cần nhiều lao động giúp ích nhiều cho Việt Nam trong giai đoạn này. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phát triển các ngành sản xuất có kĩ thuật cao, giá trị gia tăng cao để thúc đẩy phát triển ngành kinh tế trong tương lai thay vì chỉ phát triển những ngành công nghiệp cần nhiều lao động.

Còn về trường hợp của công ty Piagio tại Việt Nam, tôi thấy cách đầu tư của Piagio là đang ngược lại với xu hướng của một số doanh nghiệp FDI muốn thay thế sản xuất tại Việt Nam bằng nhập khẩu. Công ty Piagio thì muốn thay việc nhập khẩu xe máy từ châu Âu về Việt Nam bấy lâu bằng việc sản xuất xe máy ngay tại Việt Nam.

Piagio là một ví dụ rất hay cho việc tiếp thị chính trị đối với Chính phủ Việt Nam. Trong tương lai, Việt Nam muốn thu hút được những doanh nghiệp lớn như Piagio thì cần có những chính sách mang tính tổng hợp. Như ông Hank Tomlinson nói thì muốn thu hút được những doanh nghiệp vào lĩnh vực công nghệ cao, giá trị gia tăng cao đòi hỏi nỗ lực chung của toàn nền kinh tế để có thể tạo ra độ tin cậy từ các nhà đầu tư hàng đầu trên thế giới.

TS Nguyễn Đình Cung: Tôi xin nói thêm về ý kiến của ông Tomaso. Quả thật Việt Nam có lợi thế rất lớn trong phát triển nông nghiệp và thực sự nông nghiệp của nước ta có năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, một điều đáng ngạc nhiên là từ lâu chúng ta muốn các doanh nghiệp DFI đầu tư vào nông nghiệp nhưng thực tế, chúng ta lại chỉ thu hút được rất ít nhà đầu tư vào đây. Thậm chí hiện nay, xu hướng chung là giảm dần, hình như đầu tư vào nông nghiệp đang là một lĩnh vực đầy rủi ro chứ không phải là hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nói chung và đầu tư nước ngoài nói riêng.

Thứ hai xét về giai đoạn phát triển, nhiều năm tiếp theo, có lẽ chúng ta vẫn phải dựa vào lợi thế cạnh tranh là lao động nhiều và giá nhân công rẻ. Điều đó có nghĩa là những ngành cần nhiều lao động, chi phí thấp và giá trị gia tăng thấp vẫn là chủ yếu vào Việt Nam.

Tuy nhiên, khác với 10 năm trước, khu vực doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đã phát triển mạnh. Họ có thể đảm nhận nhiệm vụ tạo ra nhiều công ăn việc làm cho người lao động thay vì để mục tiêu này dựa vào các nhà đầu tư nước ngoài. Tôi cho là các doanh nghiệp FDI cần làm việc khác lớn hơn cho khi vào Việt Nam.