Ưu đãi cả gói và tinh thần đồng hành cùng FDI

Nhà báo Phạm Huyền: Như TS Nguyễn Đình Cung đã chia sẻ lúc trước, khu vực tư nhân trong nước có thể đảm nhiệm những ngành tạo ra nhiều công ăn việc làm và nên để FDI sẽ làm gì khác đó cao hơn cho Việt Nam. Trong 5 hoặc 10 năm tới, nền kinh tế Việt Nam định hướng chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu nền kinh tế theo hướng phát triển những ngành có giá trị gia tăng cao. Vậy, các doanh nghiệp FDI sẽ đóng góp như thế nào trong sự chuyển dịch này? Chúng ta cần có chiến lược chủ động như thế nào để thu hút FDI nhằm thúc đẩy việc chuyển dịch cơ cấu đó?

TS Nguyễn Đình Cung: Chúng tôi cũng đã thảo luận, bàn luận khá nhiều về việc làm gì để tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển đổi mô hình kinh tế ở nước ta trong những năm tiếp theo đây. Để làm được điều đó thì rõ ràng chúng ta phải tận dụng tốt lợi thế cạnh tranh của chúng ta hiện tại. Đồng thời chúng ta phải nghĩ đến chuyện xây dựng những ngành mà sắp tới đây kinh tế Việt Nam sẽ dựa vào đó để tăng trưởng và sẽ là lợi thế trong tương lai.

Có lẽ, phải làm rất nhiều việc nhưng trước hết là việc Chính phủ vẫn đang làm là phải ổn định kinh tế vĩ mô. Rõ ràng ổn định kinh tế vĩ mô là một yếu tố không thể thiếu để đảm bảo môi trường kinh doanh ổn định cho nền kinh tế trong những năm tiếp theo. Thứ hai là, tạo dựng một môi trường kinh doanh bình đẳng, công bằng, tiên liệu trước được cho các thành phần kinh tế.

Trong đầu tư nước ngoài thì chúng tôi kỳ vọng có được một thế hệ đầu tư nước ngoài có chất lượng cao hơn. Điều này phụ thuộc vào việc chúng ta đặt ra mục tiêu thu hút đầu tư nước ngoài trong những năm tiếp theo là những mục tiêu gì. Công nghệ và việc chuyển giao công nghệ là mục tiêu hàng đầu mà chúng ta cần xem xét để thu hút đầu tư nước ngoài.

Tôi cũng muốn nhấn mạnh sự lan toả của khu vực đầu tư nước ngoài đối với khu vực đầu tư trong nước. Để làm được điều đó thì không phải là việc buộc các doanh nghiệp nước ngoài một cách hành chính phải làm điều này làm điều kia. Chính vì vậy mà theo tôi, luật Đầu tư hiện nay và hệ thống động lực, hệ thống ưu đãi khuyến khích đầu tư, cách thức thu hút đầu tư như hiện nay có lẽ phải thay đổi một cách căn bản.

Thay vì nhiều giải pháp hỗ trợ tản mạnh phân tán từ Trung ương tới địa phương theo ngành, theo sản, phẩm địa bàn hiện nay thì nên ưu đãi cả gói, dành cho một nhà đầu tư nhất định. Vậy thì chúng ta phải chủ động tìm kiếm các nhà đầu tư lớn, phải tìm hiểu xem họ cần gì, họ muốn gì và chúng ta có thể đáp ứng được những gì. Như vậy sẽ có một gói ưu đãi và thoả thuận giữa Chính phủ và nhà đầu tư về việc thực hiện những dự án đầu tư của họ ở Việt Nam.

Giả sử một dự án đầu tư nhất định cần giải quyết yếu tố hạ tầng hay cần giải quyết số lượng và chất lượng lao động thì Chính phủ và nhà đầu tư phải cùng làm điều đó, cùng giải quyết dứt điểm trong một thời hạn nhất định để thoả mãn yêu cầu của nhà đầu tư.

Tóm lại, chính sách đầu tư phải linh hoạt để có thể thiết kế được những gói giải pháp hỗ trợ và cách thức thu hút đầu tư phải rất chủ động, đồng hành cùng các nhà đầu tư giải quyết các vấn đề của họ để đạt được mục tiêu của ta.

Rõ ràng việc thay đổi cách thức phân cấp quản lý đầu tư như hiện nay cần có sự phối hợp nhiều hơn, tốt hơn giữa chính quyền Trung ương và chính quyền địa phương cũng như chính quyền địa phương trong một vùng để thu hút đầu tư.

FDI chỉ cần Việt Nam đầu tư tri thức và thị trường lao động

Nhà báo Phạm Huyền: Liên quan đến mong muốn này của Việt Nam, thưa ông Tomaso, với cộng đồng Ý nói riêng và các doanh nghiệp Châu Âu nói chung thì Việt Nam cần làm gì để có thể chủ động mời gọi các nhà đầu tư FDI  ở lĩnh vực công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao, từ đó có thể chuyển giao công nghệ cho các doanh nghiệp Việt Nam và nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp và của nền kinh tế nói chung?

Ông Tomaso Andreatta: Tôi cho rằng, Chính phủ Việt Nam có lẽ là nên lo lắng ít hơn bởi vì tôi thấy rằng Chính phủ đang đưa ra quá nhiều trách nhiệm cho mình và đã điều tiết vi mô quá nhiều. Tuy nhiên, tôi cũng rất ngưỡng mộ những nỗ lực này và một số kết quả mà Chính phủ đã đạt được.

Tôi nghĩ rằng một số điều mà chính phủ Việt Nam có thể làm đó là đầu tư để nâng cao chất lượng tri thức, kiến thức và sự linh hoạt trong thị trường lao động. Điều mà Chính phủ nên làm là giảm bớt chứ không phải tăng thêm những quy định và đặc biệt là quyền lực ở chính quyền địa phương vì đó là nơi bất cập, những vấn đề liên quan đến việc lạm dụng quyền lực có thể xảy ra.

Một vấn đề mà như ông Hank Tomlinson đã đề cập đến là Việt Nam có thể học tập những mô hình đi trước như trong khu vực như Singapore, Malaysia. Họ là những nền kinh tế tiếp thị hình ảnh về mình rất tốt. Họ giới thiệu chung về đất nước mình thay vì việc đi vào những vấn đề chi tiết. Ví dụ, họ nói rằng đất nước tôi có rất nhiều người nói tiếng Anh hoặc là ở đây những quy định kinh doanh rất đơn giản hay vấn đề tham nhũng đã được giải quyết. Những vấn đề đơn giản nhưng lại rất lớn.

Cải thiện hạ tầng "cứng'" và "mềm"

Nhà báo Phạm Huyền: FDI từ Mỹ có chất lượng cao và đã đầu tư vào những lĩnh vực mà Việt Nam mong muốn. Có thể kể tên như Intel đã vào đầu tư tại Việt Nam từ rất lâu với tổng vốn đầu tư ban đầu là 1,2 tỷ USD  và họ cũng rất lao đao trong vấn đề nguồn nhân lực. Thị trường điện của Việt Nam chưa cạnh tranh nhưng  nhà đầu tư của AES cũng đã đầu tư 2 tỷ USD  để làm nhiệt điện Mông Dương ở Quảng Ninh. Điều này cho thấy các nhà đầu tư của Mỹ đã nhìn thấy tiềm năng và cơ hội để họ có thể phát triển được ở Việt Nam dù cho môi trường đầu tư ở đây vẫn còn nhiều hạn chế.

Thưa  ông Hank Tomlinson, các doanh nghiệp Mỹ đang quan tâm tới điều gì ở Việt Nam hiện nay? Làm thế nào để Việt Nam có  thể mời gọi các nhà đầu tư FDI của Mỹ ở những lĩnh vực như  điện, điện tử viễn thông... tức là những ngành có giá trị sản xuất gia tăng cao hoặc là những ngành thuộc lĩnh vực cơ sở hạng tầng? Đây cũng là một cách để cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh ở Việt Nam.

Ông Hank Tomlinson: Tiếp theo lời của ông Tomaso, tôi cũng xin nói thêm là để thu hút đầu tư thì Chính phủ Việt Nam cũng không nên can thiệp quá nhiều vào các vấn đề vi mô của nền kinh tế. Hãy để cho người tiêu dùng quyết định và lựa chọn dựa trên chất lượng của những hoạt động mà các doanh nghiệp cung cấp.

Chính phủ nên lùi khỏi những vẫn đề vi mô của nền  kinh tế mà nên nhìn thấy những vấn đề vĩ mô xa hơn trong 5 năm, 20 năm nữa Việt Nam sẽ ở vị trí nào? Vai trò mà Chính phủ cần đảm bảo là việc đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

Theo tôi có 2 loại là cơ sở hạ tầng cứng như đường sá, năng lượng, điện và cơ sở hạ tầng mềm, là vấn đề giáo dục và chất lượng lao động.

Ở loại cơ sở hạ tầng thứ nhất, điện rất quan trọng ở Việt Nam hiện nay vì rất nhiều doanh nghiệp không đủ điện, họ phải tự mua máy phát điện để đáp ứng nhu cầu của họ mặc dù chi phí rất cao. Trong ngành điện hiện nay, chi phí sản xuất điện còn cao hơn giá bán ra cho nên Chính phủ cần chuyển sang mô hình tính giá điện theo cơ chế thị trường để đảm bảo các nhà đầu tư có thể thu hồi vốn và cung cấp thêm nguồn điện cho thị trường.

Ở Singapore và Malaysia, họ đã rất nhấn mạnh đến vấn đề  này và họ đảm bảo đầy đủ cho doanh nghiệp có thể hoạt động kinh doanh và phát triển.

Với cơ sở hạ tầng mềm, Chính phủ cần tập trung đẩy mạnh, nâng cao chất lượng lao động để đáp ứng được nhu cầu của các nhà đầu tư công nghệ cao. Những nhà đầu tư công nghệ cao không thể đầu tư vào những nơi có nguồn lao động chất lượng thấp được.

Ngoài ra, cơ sở hạ tầng mềm còn là những quy định điều hành kinh tế của Chính phủ cũng là một yếu tố rất quan trọng luôn cần cải thiện làm sao cho nó đơn giản để hoạt động sản xuất kinh doanh được tiến hành một cách thuận lợi.

Một trong những nỗ lực gần đây là việc thực hiện cải cách tổng thể về thủ tục hành chính mà chúng tôi - Eurocham cũng tích cực tham gia với bước khởi đầu rất  tốt. Chúng tôi đã phát hiện, đề xuất và bãi bỏ một số những thủ tục hành chính và một số quy định. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện những cải cách, sửa đổi đó, lại xuất hiện những quy định mới. Chúng tôi thấy là tổng thể khối lượng những quy định ấy vẫn rất nhiều, rất phức tạp.

Trong thị trường thì mọi hoạt động quyết định và sự phản ứng của các doanh nghiệp diễn ra rất nhanh chóng. Nếu như Chính phủ Việt Nam có những sửa đổi tích cực thì giới kinh doanh sẽ đến đầu tư rất nhanh chóng.

Chúng tôi thấy Việt Nam có rất nhiều tiềm năng và lý do mà chúng tôi đến Việt Nam đầu tư là làm sao có thể giúp Việt Nam có thể khai thác những tiềm năng của mình.

Nhà báo Phạm Huyền: Các ông thấy hiện nay trong bối cảnh nền kinh tế thế giớ,i đang có những động thái nào từ phía các doanh nghiệp các nước mà Việt Nam nên quan tâm và lưu ý ? Điều đó có thể là một  tín hiệu tích cực về sự chuyển dịch dòng vốn đầu tưu chẳng hạn và dựa vào thông tin như vậy để Việt Nam có thể chủ động mời họ vào.

Gần đây cũng có thông tin rằng các doanh nghiệp Nhật Bản đang muốn chuyển dịch một  số nhà máy của họ sang nước thứ 3. Biết được những thông tin như vậy thì Việt Nam có thể chủ động đưa ra những chiến lược mời gọi những doanh nghiệp này.

Ông Tomaso Andreatta: Từ kinh nghiệm của các doanh nghiệp châu Âu, tôi thấy rằng các doanh nghiệp châu Âu ngày càng quan tâm đến thị trường Việt Nam bởi vì môi trường kinh doanh ở Việt Nam cũng ngày càng được cải thiện, các cơ sở hạ tầng cũng đang được xây dựng và phát triển thêm. Ngoài ra thì các nước khác cũng đang có những tiến bộ về việc cải thiện môi trường kinh doanh.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp châu Âu cũng đang gặp phải những khó khăn do vấn đề suy thoái của nền kinh tế. Họ đang suy thoái chứ không phải đang tăng trưởng cho nên nhu cầu đầu tư và sản xuất trong nước của họ cũng ít. Vì vậy mà họ tìm những thị trường nước ngoài để xuất khẩu những sản phẩm của họ.

Do đó, các hoạt động đầu tư ra ngoài, theo tôi có lẽ chưa có nhiều doanh nghiệp châu Âu đầu tư vào Việt Nam trong năm nay, nhưng họ cũng đang tìm kiếm những cơ hội bán hàng hay giải quyết nhu cầu kinh doanh của họ.

Một bước tiến mới là Việt Nam và EU đã ký Hiệp định thương mại. Hiện nay thoả thuận này có lợi cho phía Việt Nam hơn và hàng hoá được nhập từ Việt Nam có ưu đãi về thuế quan nhiều hơn.

Tôi cũng được biết Việt Nam cũng đang hạn chế đầu tư nước ngoài trong nhiều lĩnh vực, như hạn chế quyền kiểm soát các công ty đưa lên sàn chứng khoán hoặc hạn chế trong những lĩnh vực như ngân hàng, bất động sản...

Việt Nam nhiều khi không thực hiện được những chính sách mà Trung Quốc đã thực hiện thành công vì Trung Quốc là một nền kinh tế lớn, họ có sức mua lớn. Việt Nam có thể thay đổi chính sách một chút về vấn đề kiểm soát trong những lĩnh vực như văn hoá hay những vấn đề liên quan đến bảo hộ ngành sản xuất trong nước để làm sao có thể thu hút được đầu tư nước ngoài nhiều hơn.

Nhà báo Phạm Huyền: Trong quý 1, luồng vốn đầu tư của các doanh nghiệp Mỹ vẫn đứng thứ 6 trong tổng số lượng vốn đăng ký vào Việt Nam. Những năm qua Mỹ vẫn đứng trong top 5 hoặc top 10 các nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam. Vậy ông Hank Tomlinson có dự báo thế nào về dòng vốn FDI từ Mỹ đổ vào Việt Nam  trong tương lai  ngắn hạn tới đây?

Ông Hank Tomlinson: Rõ ràng là ngày càng có nhiều doanh nghiệp Mỹ quan tâm đến thị trường Việt Nam. Họ đã thông qua AmCham để tìm hiểu về môi trường kinh doanh tại VN. Họ đánh giá rằng Việt Nam là một thị trường mới nổi có nhiều điểm hấp dẫn bởi Việt Nam có tốc độ phát triển tốt trong 20 năm vừa qua và hiện tại có một tầng lớp trung lưu ngày càng lớn hơn và có thu nhập cao hơn.

Việc tìm hiểu đầu tư ở Việt Nam cũng giống như việc chúng ta nhìn thấy một cô gái rất đẹp ở phía xa nhưng khi lại gần thì có thể cô gái đó vẫn đẹp hoặc ko còn đẹp như chúng ta nghĩ nữa. Các doanh nghiệp Mỹ đến Việt Nam tìm hiểu cơ hội đầu tư khi tìm hiểu chi tiết thì cũng thấy một số khó khăn, thách thức cả về cơ sở hạ tầng cứng và mềm.

Nói như vậy nhưng cũng đã có nhiều nhà đầu tư của Mỹ đến Việt Nam đầu tư và đầu tư rất lớn. Tôi cũng là đại diện của công ty Chevron hoạt động trong lĩnh vực dầu khí. Sắp tới, công ty Chevron chúng tôi sẽ triển khai một dự án liên doanh với Tập đoàn Dầu khí Việt Nam rất lớn trị giá hơn 3 tỷ USD và chúng tôi sẽ đóng góp khoảng 2 tỷ USD trong đó.

Dự án đầu tư của chúng tôi sẽ tập trung đầu tư vào lĩnh vực năng lượng và sản xuất điện với một nhà máy công suất 3000 MW sẽ góp phần nâng cao tính cạnh tranh và cơ sở hạ tầng cho Việt Nam. Giá bán điện của Việt Nam thấp hơn so với nhiều nước trong khu vực song vấn đề tốn kém nhất trong việc sử dụng điện là nguồn điện bị thiếu hụt. Các nhà đầu tư khi đến đây sẽ hỏi nhau về tần số mất điện tại các doanh nghiệp như thế nào. Họ quan tâm đến giá điện nhưng cũng quan trọng việc cắt điện, mất điện.

Theo tôi thì môi trường kinh doanh tại Việt Nam cũng đang được cải thiện dần dần cả về mặt cơ sở hạ tầng cứng và cơ sở hạ tầng mềm và việc đơn giản hoá các thủ tục kinh doanh sẽ là thuận lợi cho việc thu hút đầu tư. Mỗi khi có một dự án lớn được cấp phép đầu tư hay triển khai thì nó sẽ tạo ra một hiệu ứng lan toả về sự tin cậy đối với môi trường đầu tư. Khi họ thấy có những dự án đầu tư lớn như vậy thì chắc chắn họ sẽ cảm thấy tự tin hơn khi quyết định đầu tư tại Việt Nam.

Nhà báo Phạm Huyền: Năm 2011, mục tiêu mà Chính phủ đặt ra là chúng ta sẽ thu hút khoảng 20 tỷ USD,  dự kiến giải ngân khoảng 11 - 12,5 tỷ USD. Tính đến năm 2010, kể từ khi Việt Nam có Luật đầu tư nước ngoài thì chúng  ta đã thu hút được 192,9 tỷ đô vốn đăng ký của FDI và trong đó có 24 tỷ USD vốn giải thể và hơn 276 triệu đô vốn hết hạn. Với những phân tích như vừa rồi thưa TS Nguyễn Đình Cung, ông có thể đưa ra dự báo về kết quả thu hút FDI của Việt Nam  trong năm nay và năm 2012?

TS Nguyễn Đình Cung: Cá nhân tôi không quan tâm nhiều đến những con số hình thức là đăng ký bao nhiêu, giải ngân bao nhiêu. Xét về mặt ngắn hạn thì tôi không quan tâm nhiều đến những con số đó.

Vấn đề mà tôi quan tâm nhiều là việc chúng ta thu hút đầu tư như thế thì sự dịch chuyển về cơ cấu đầu tư và chúng ta đã đạt được những mục tiêu gì về thu hút đầu tư ?

Đánh giá về thu hút đầu tư cần có nhiều tiêu chí hơn trong việc đánh giá tác động của đầu tư nước ngoài vì xét cho cùng, chính sách đầu tư nước ngoài là chính sách ngành mà chính sách ngành thì nó có mục tiêu của nó.

Tuy nhiên, chúng ta nhìn vào những nhà đầu tư hàng đầu vào Việt Nam gồm có Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan, EU, Hoa Kỳ. Xét về ngắn hạn mà nói, trong năm 2011, có những nhân tố, yếu tố tiêu cực đang tác động vào nhà đầu tư lớn. Ví dụ Nhật Bản chịu thảm hoạ sóng thần, hạt nhân vừa rồi thì chắc chắn họ sẽ có những thay đổi ít nhất trong ngắn hạn về vốn đầu tư ra nước ngoài, kể cả giải ngân thực hiện những dự án đã đầu tư vào nước ta.

Việt Nam đã có 25 năm cải cách chuyển từ kế hoạch hoá tập trung sang kinh tế thị trường. Tôi hoàn toàn với các khách mời ở đây, việc dứt khoát cải cách chuyển sang kinh tế thị trường là một vấn đề thời sự ưu tiên hàng đầu. Vì thiết lập được cơ chế thị trường sẽ là cách tốt nhất để phân bố và sử dụng nguồn lực hiệu quả. Đó là xét về thực trạng.

Còn vấn đề khác, liệu cơ chế thị trường khi áp dụng rồi có đưa nền kinh tế tự động phát triển từ mức độ thấp lên mức độ cao hơn hay không thì đó vẫn là một câu hỏi lớn? Nếu nói đến nền kinh tế như Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc có nền kinh tế thị trường mạnh thì Chính phủ của họ cũng rất mạnh. Chính phủ cũng đã làm nhiều việc như hoạch định chính sách mà dẫn dắt phát triển kinh tế như ở Singapore chẳng hạn.

Họ có những Uỷ ban như Ủy ban phát triển kinh tế của Singapore gần như là một ủy ban thiết kế những chính sách để dẫn dắt kinh tế của Singapore phát triển theo cơ chế thị trường. Một nền kinh tế như Singapore là một nền kinh tế rất mở cửa, nền kinh tế tự do nhưng ở đó, họ cũng lựa chọn rất kỹ chứ không phải đầu tư ở đâu cũng được. Theo tôi, rõ ràng có một sự kết hợp hài hoà giữa nhà nước và thị trường trong việc phát triển kinh tế ở các quốc gia này.

Nhà báo Phạm Huyền: Qua chia sẻ của các khách mời, có thể thấy Việt Nam chỉ cần làm tốt những giải pháp trước đây cũng đã đủ làm nên sức hấp dẫn đối với thế hệ FDI mới. Cùng đó là sự kiên trì ổn định kinh tế vĩ mô và cải cách nền kinh tế theo  thị trường sẽ làm tăng hệ số niềm tin cho cộng đồng FDI. Hi vọng rằng những phân tích, chia sẻ của các diễn giải bàn tròn này là một kênh thông tin thiết thực đối với cơ quan xúc tiến đầu tư các tỉnh cũng như cơ quan đầu tư trực tiếp nước ngoài của Bộ Kế hoạch và đầu tư. Xin trân trọng cảm ơn các khách mời!