Tốc độ huy động vốn tại các tổ chức tín dụng (TCTD) trong nước đang trong đà suy giảm. Nếu tính so với cuối năm 2010 thì tăng trưởng tổng huy động vốn từ tháng 1 đến tháng 4.2011 lần lượt là -2,46%; 1,9%; 1,56% và 0,46%. Huy động tiền đồng bị suy giảm mạnh hơn cả. Tính đến ngày 21.4.2011, tiền gửi VND tại các TCTD giảm 1,09% so với tháng trước, trong đó, tiền gửi VND giảm 1,84%, còn tiền gửi ngoại tệ tăng 1,46%. Diễn biến này có thể coi là bất thường, bởi trong những năm gần đây, kể cả năm 2008 khi tiền tệ thắt chặt, huy động vốn thường có xu hướng tăng dần trong các tháng đầu năm. Đối với VND, thị trường kỳ vọng rằng với việc các tổ chức và cá nhân bán mạnh ngoại tệ ra thị trường trong thời gian vừa qua, thì lượng tiền gửi VND phải tăng lên thay vì giảm đi.

Vốn huy động và dư nợ cho vay luôn có tác động tương hỗ với nhau. Khi một khách hàng gửi tiền vào ngân hàng, ngân hàng sẽ sử dụng một phần để dự trữ, một phần để cho vay ra nền kinh tế. Lượng tiền cho vay ra sớm muộn sẽ quay trở lại vào hệ thống ngân hàng dưới hình thức tiền gửi của một khách hàng khác.

Nếu nền kinh tế hoạt động hiệu quả, tốc độ quay vòng của dòng tiền nhanh. Hệ số nhân tiền tăng sẽ làm gia tăng lượng tiền gửi của hệ thống ngân hàng. Khi tín dụng bị thắt chặt, ngân hàng thương mại (NHTM) hạn chế cho vay. Dòng tiền sẽ ra khỏi ngân hàng chậm hơn khiến cho hệ số nhân tiền giảm và làm giảm dòng tiền trở lại ngân hàng.

Thực tế của Việt Nam trong những năm qua đã minh hoạ cho mối quan hệ này. Khi tín dụng tăng thì huy động cũng tăng và ngược lại. Trong giai đoạn từ tháng 3.2008, khi ngân hàng Nhà nước (NHNN) thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt bằng việc phát hành trái phiếu chính phủ bắt buộc và từ cuối năm 2009 khi gói hỗ trợ lãi suất chuẩn bị kết thúc thì tốc độ tăng trưởng tín dụng và huy động đều giảm dần.

Hiện tại, nhằm thực hiện chỉ thị 01/2011 được NHNN ban hành ngày 1.3.2011 với mục tiêu kiềm chế lạm phát và ổn định vĩ mô thì tốc độ tăng trưởng tín dụng đang được yêu cầu phải giảm dần sao cho tăng trưởng tín dụng của toàn hệ thống ngân hàng trong năm 2011 xuống dưới 20%. Vì thế, tốc độ tăng trưởng tín dụng trong bốn tháng đầu năm 2011 đạt 5,01% so với cuối năm 2010, thấp hơn so với tốc độ tăng trưởng của cùng kỳ năm ngoái là 5,58%. Với việc NHNN tiếp tục thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt như hiện nay thì tốc độ tăng trưởng huy động vốn của hệ thống ngân hàng sẽ còn chậm lại.

Trần lãi suất tiền gửi ngăn cản dòng tiền vào

Với mức lạm phát tính so với cùng kỳ lên đến 17,51% vào tháng 4.2011 thì trần lãi suất tiền gửi 14% đã khiến cho lãi suất thực của nền kinh tế bị âm. Người dân sẽ có thiên hướng giữ tiền mặt ngoài hệ thống ngân hàng để tìm các kênh bảo tồn vốn khác tốt hơn. Điều này có nghĩa rằng, sau khi được cho vay ra dòng tiền sẽ lòng vòng ở bên ngoài lâu hơn, trước khi quay trở lại hệ thống ngân hàng.

Báo cáo của NHNN cho thấy tỷ lệ tiền ngoài hệ thống trong tháng 4 đã tăng 1,45% so với tháng trước và so với cuối năm trước tăng 4,12%. Mặc dù so với các năm trước, các mức tăng này không phải là bất thường. Tuy nhiên, nếu xét về xu hướng khi so với tổng cung tiền thì đây lại là điều đáng ngại. Số liệu của IMF và NHNN cho thấy xu hướng giảm của tỷ lệ tiền ngoài hệ thống so với tổng cung tiền (M2) đã có dấu hiệu bị chững lại kể từ giữa năm 2010. Lượng tiền mặt bơm ra để giải quyết thanh khoản vào cuối năm đã không quay trở lại hệ thống ngân hàng sau đó.

Lượng tiền gửi ủy thác từ các ngân hàng thương mại khác giảm

Một nguyên nhân nữa khiến tốc độ tăng trưởng huy động giảm có thể xuất phát từ hoạt động rút vốn uỷ thác gửi qua các công ty con của các NHTM.

Trong tính toán tiền gửi huy động của hệ thống ngân hàng thì lượng tiền huy động trên thị trường liên ngân hàng sẽ không được bao gồm. Nhưng nếu NHTM thông qua các công ty con của mình gửi tiền vào NHTM khác thì lượng tiền này lại được tính vào tiền gửi huy động, vì các NHTM không thể phân biệt được tiền gửi từ công ty con này là tiền gửi huy động từ tổ chức kinh tế hay từ NHTM khác.

Trước đây khi lãi suất trên thị trường 2 (thị trường liên ngân hàng) thấp hơn lãi suất huy động tiền gửi trên thị trường 1 (thị trường huy động dân cư và các tổ chức kinh tế), nhiều ngân hàng thay vì cho vay trên thị trường liên ngân hàng với lãi suất thấp, đã thông qua các công ty con của mình, gửi tiền vào ngân hàng khác lấy chênh lệch.

Như vậy, có thể tại một số thời điểm lãi suất trên thị trường 2 thấp hơn lãi suất trên thị trường 1 như vào cuối tháng 12.2010 và cuối tháng 1.2011, nhiều ngân hàng đã thực hiện hoạt động uỷ thác. Sang tháng 3 và tháng 4.2011, khi NHNN bắt đầu nâng dần lãi suất cho vay tái cấp vốn, tái chiết khấu, lãi suất cho vay trên thị trường mở thì lãi suất trên thị trường 2 tăng lên cao hơn nhiều so với lãi suất trên thị trường 1. Các NHTM sẽ rút các khoản tiền gửi uỷ thác trước đây thông qua các công ty con khiến tiền gửi huy động của hệ thống ngân hàng sụt giảm.

Nguồn: DDDN