Với mức tăng 3,32% của CPI tháng 4.2011, tỷ lệ lạm phát tính theo năm đã lên tới 17,51%. Đây là mức lạm phát vượt xa trần lãi suất huy động 14%, gây sức ép đối với công tác huy động vốn của các ngân hàng thương mại (NHTM). Những số liệu công bố của NHNN cũng cho thấy tốc độ huy động vốn của hệ thống NHTM trong tháng 4 đã giảm 0,33% so với tháng trước. Với tình trạng huy động như vậy, việc các NHTM vượt mức trần lãi suất gần như được coi là đương nhiên và NHNN hầu như không có các động thái mạnh mẽ như trước đây trong việc trừng phạt các ngân hàng vượt rào. Nếu NHNN nâng trần lãi suất huy động lên 16% hoặc 17% thì cũng chỉ là hợp pháp hoá việc vượt trần của các NHTM.

Tuy nhiên nếu như NHNN chỉ thay đổi mức trần lãi suất huy động thì thực chất chẳng có thay đổi gì về phương án điều hành lãi suất. Việc áp trần lãi suất huy động tỏ ra không hiệu quả trong suốt thời gian vừa qua. Nó không giúp cho lãi suất chung của nền kinh tế thấp đi mà chỉ làm sai lệch số liệu giữa thực tế và báo cáo. Vì vậy có lẽ NHNN đang cân nhắc một phương án điều hành lãi suất theo kiểu khác chứ không phải là lặp lại phương án cũ.

Sử dụng lãi suất thị trường mở

Một động thái của NHNN ít được các phương tiện truyền thông phân tích mổ xẻ trong thời gian qua là việc NHNN điều chỉnh lãi suất thị trường mở với tần suất cao hơn so với các loại lãi suất chính sách khác. Tính từ đầu năm 2011, lãi suất thị trường mở đã được điều chỉnh năm lần và hiện đã ở mức 15%, cao hơn cả mức trần lãi suất huy động hiện nay.

Việc sử dụng lãi suất thị trường mở với tần suất lớn hơn cho thấy NHNN có xu hướng khai thác công cụ thị trường mở nhiều hơn để điều hành chính sách lãi suất. Để đảm bảo thanh khoản, các NHTM thông thường sẽ chọn lựa giữa việc vay các NHTM khác qua thị trường liên ngân hàng hoặc vay NHNN qua thị trường mở. Vì tính liên thông này, nếu điều hành tốt, NHNN có thể sử dụng lãi suất thị trường mở để định hướng được lãi suất trên thị trường liên ngân hàng.

Việc tăng lãi suất thị trường mở lên 15% như vừa qua khiến cho mức lãi suất này có khả năng “điều tiết” lãi suất liên ngân hàng tốt hơn so với trước đây. Theo cơ chế đấu thầu vay vốn trên thị trường mở hiện nay, nếu như lượng đặt thầu của các NHTM lớn hơn lượng chào ra của NHNN thì NHNN sẽ phân bổ lượng trúng thầu theo tỷ lệ tương ứng với tỷ lệ đặt thầu của các NHTM. Cơ chế này vô hình trung cho phép các NHTM sở hữu nhiều trái phiếu chính phủ có khả năng vay được nhiều hơn. Nếu lãi suất trên thị trường mở thấp trong khi thanh khoản của các NHTM căng thẳng, các NHTM lớn có xu hướng vay nhiều trên thị trường mở và sau đó cho những NHTM nhỏ vay với lãi suất cao hơn để hưởng chênh lệch. Nhưng khi lãi suất trên thị trường mở cao, chênh lệch giữa lãi suất trên thị trường mở với lãi suất trên thị trường liên ngân hàng sẽ không quá lớn, khiến cho các NHTM lớn giảm bớt vay trên thị trường mở, tạo điều kiện cho các NHTM nhỏ vay được nhiều hơn. Kết quả là nhu cầu vay trên thị trường liên ngân hàng giảm bớt. Lãi suất trên thị trường liên ngân hàng sẽ có xu hướng xoay xung quanh lãi suất trên thị trường mở.

Cơ hội để thử nghiệm cách điều hành mới

Trong tuần qua, tận dụng việc đẩy mạnh cung tiền đồng ra ngoài hệ thống để mua hơn 1 tỉ USD, NHNN đã giảm lượng tiền bơm qua thị trường mở xuống còn khoảng 90.000 tỉ đồng. Mặc dù giảm lượng tiền bơm qua thị trường mở như vậy nhưng lãi suất qua đêm trên thị trường liên ngân hàng hầu như không có biến động và dao động quanh mức 13 – 14%. Đây là mức lãi suất ổn định nhất trong vài tháng gần đây. Việc nâng lãi suất trên thị trường mở rất có thể đã góp phần bình ổn lãi suất liên ngân hàng quanh mức trên.

Rất có thể trong thời gian tới, NHNN sẽ điều chỉnh lãi suất thị trường mở thường xuyên hơn và bám sát lãi suất trên thị trường liên ngân hàng để ổn định thị trường này, quanh mức mục tiêu mà NHNN mong muốn. Đây là quãng thời gian tốt để thử nghiệm công cụ này, bởi vì khi lạm phát bắt đầu xu hướng giảm thì khả năng tăng lãi suất cao hơn nữa sẽ khó có thể xảy ra. Khả năng thành công của công cụ này sẽ cao hơn, tương tự như chính sách điều hành tỷ giá linh hoạt như vừa qua.

Một khi lãi suất thị trường mở có khả năng định hướng được lãi suất trên thị trường liên ngân hàng thì lãi suất huy động cũng sẽ được kiểm soát, và qua đó chi phối lãi suất huy động. Nếu như thế, NHNN hoàn toàn có thể bỏ công cụ hành chính trần lãi suất huy động như hiện tại để kiểm soát thị trường tài chính.

Nguồn: SGTT