Lợi ích trước mắt, tổn hại lâu dài

Những con số này đặt ra câu hỏi lưỡng nan về chiến lược phát triển đảm bảo tăng trưởng kinh tế song song với những biện pháp dài hạn cho môi sinh. Một mặt, ở các nước nghèo và đang phát triển, tăng trưởng song hành với những nhu cầu mà người trong cuộc đánh giá là cần thiết. Nếu một gia đình chạy ăn từng bữa thì nhu cầu thiết thực là kiếm đủ gạo ăn hơn là mơ ước về thế giới xanh, đa dạng sinh học hay bảo vệ loài rùa. Hơn nữa, chính sách tập trung vào môi trường có thể làm kinh phí đắt đỏ hơn và gia giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Hãy hình dung cách thức mà các nước chậm phát triển di chuyển trong vòng xoáy cạnh tranh giữa các nước muốn vượt khỏi chuẩn nghèo. Vũ khí của họ được ví von bằng cụm từ mang tính thương mại “phá giá môi trường”. Điều này có nghĩa là thay vì phải tạo ra rào cản, xu hướng định giá các tiêu chuẩn môi sinh thấp hơn bình thường được xem là một lợi thế. Ví dụ như việc đánh thuế môi trường cao sẽ làm các nhà đầu tư nhìn vào Việt Nam một cách lưỡng lự hay ràng buộc chuẩn mực bảo tồn thiên nhiên sẽ làm tăng giá thành phẩm, khiến mặt hàng khó cạnh tranh trên thương trường. Đánh đổi cho “cơm áo gạo tiền”, vì vậy là nguyện vọng của số đông. Làm giàu trước, rồi mới làm “môi trường“ trở thành quyết sách.

Phí tổn từ việc sử dụng môi sinh làm nền tảng (cạnh tranh) khiến thế giới và các nước trả một giá đắt hơn rất nhiều. Ở nước ta, các chi phí này nếu được tính toán có hệ thống chắc chắn sẽ rất đáng chú ý. Sự cố kênh Ba Bò chẳng hạn đã làm tiêu tổn ngân sách TP.HCM gần 745 tỉ đồng. Hà Nội vừa đưa ra con số dự tính kinh phí 286 tỉ đồng cải tạo 13km bờ sông Tô Lịch và 7km bờ sông Kim Ngưu. Còn ở Đà Nẵng, cuối 2009, kế hoạch giải cứu môi trường sông Phú Lộc đã được tiến hành với tổng vốn đầu tư 110,2 tỉ đồng và 301.500 USD (tương đương trên 115 tỉ đồng). Những hoá đơn tiền tỉ này có thể tiếp tục mở rộng ra ở những tỉnh và khu vực nông thôn lận cận, nơi quá trình công nghiệp hoá và đô thị hoá đang dần dần tăng tốc.

Ngân hàng Thế giới đánh giá Việt Nam có thể phải chịu tổn thất do ô nhiễm môi trường khoảng 5,5% GDP mỗi năm. Nhưng chưa hết, cao hơn nhiều là những chi phí gián tiếp ảnh hưởng đến con người. Năm 2007, nghiên cứu của khoa học gia Mỹ đưa ra con số 40% người thiệt mạng trên toàn thế giới do ảnh hưởng các yếu tố môi trường như không khí, nước, ô nhiễm đất. Thông số này làm chúng ta liên tưởng đến các khu làng ung thư, hay tình trạng sức khoẻ người dân sinh sống dọc bên các dòng sông Cầu, sông Thị Vải hay các sông rạch đồng bằng sông Cửu Long đã và đang bị bức tử.

Sớm hay muộn cũng phải trả nợ

Đánh đổi là trước mắt, nhưng hậu quả lâu dài, bởi những phí tổn này không sớm thì muộn phải được thanh toán. Càng để lâu, các tác động tiêu cực của nó càng lan xa, và ảnh hưởng trên diện rộng. Kinh nghiệm các quốc gia đi trước cho thấy, việc chấp nhận hy sinh môi sinh cho tăng trưởng kinh tế dường như không còn tối ưu, vì phí môi trường càng ngày càng đắt đỏ và nhiều hệ quả của nó không phải có tiền là giải quyết được. Hơn nữa, ô nhiễm môi trường và cạn kiệt nguồn tài nguyên không những tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế mà còn tạo ra những bất ổn xã hội, đặc biệt dưới hậu quả liên thông ngày càng rõ nét hơn của hiện tượng biến đổi khí hậu. Tranh luận của Việt Nam vì vậy không phải là có nên theo đuổi một chính sách tăng trưởng hay không, mà tăng trưởng như thế nào để dài hạn, hướng tới một mô hình phát triển bền vững. Bài toán ở một góc nhìn nào đó vượt ra các vấn đề nguồn nước, không khí hay năng lượng. Nó không những thách thức quan niệm hiện hành của phát triển kinh tế, khả năng cạnh tranh toàn cầu, và phương thức chúng ta theo đuổi sự thịnh vượng trong dài hạn, mà còn đòi hỏi một tổ chức sản xuất với tính kinh tế cao trong các quyết định phân bổ nguồn lực, cũng như khả năng sử dụng tài nguyên một cách hiệu năng với cam kết tự nguyện đầu tư xanh hay tham gia tái tạo từ các ngành công nghiệp gây ô nhiễm môi trường.

Có thể trong ngắn hạn phí môi trường sẽ tạo ra rào cản nhất định cho tăng trưởng kinh tế. Những phí tổn này, tuy vậy, không nên đánh giá dưới lăng kính tiêu cực. Nó cần được xem là bước đệm cần thiết để (i) chuyển hoá phương thức sản xuất sử dụng tài nguyên và môi sinh hiệu năng hơn, từ đó (ii) sử dụng thành công công cụ kinh tế để thực hiện những mục tiêu chung mà cộng đồng đang hướng tới, trọng tâm vào cải thiện môi trường diện rộng và nâng cao chất lượng sống người dân. Cần nhắc lại rằng tăng trưởng kinh tế chỉ có thể bền vững nếu những yếu tố đóng góp vào quá trình này (đất đai, tài nguyên, nguồn nước, không khí...) cũng bền vững. Học phí “môi trường” có thể tiết kiệm, nếu chúng ta đồng thuận về một tầm nhìn dài hơi hơn những chỉ số thống kê.

Nguồn: SGTT