Chức năng, nhiệm vụ của bộ máy vẫn rất nhiều, rất nặng, còn đang làm thay nhiều việc của thị trường và của xã hội. Về cơ cấu, bộ máy chưa tinh gọn, chồng chéo về nhiệm vụ, thẩm quyền giữa các bộ, cơ quan ngang bộ cũng như giữa Trung ương và địa phương. Quan hệ chỉ đạo theo chiều dọc và phối hợp theo nhiều nảy sinh những bất hợp lý. Từ đó, vai trò trách nhiệm cá nhân người đứng đầu và từng thành viên chính phủ và uỷ ban nhân dân các cấp chưa được xác định rõ ràng. Tính thống nhất, thông suốt trong hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước chưa được đảm bảo, còn bị cắt khúc, thiếu ăn khớp cả theo chiều dọc và chiều ngang… Những hạn chế này đang là một lực cản đối với sự phát triển kinh tế – xã hội của nước ta.

Đâu là nguyên nhân của thực tế đáng buồn này?

Thiếu động lực cải cách

Một là, chúng ta chưa có một nhận thức đầy đủ, chính xác về vai trò, chức năng của Nhà nước trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường; xây dựng Nhà nước pháp quyền và mở cửa hội nhập. Trong khi đó, những dấu ấn của mô hình nhà nước XHCN truyền thống lỗi thời vẫn còn khá đậm nét trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước ta hiện nay. Đây là nguyên nhân trực tiếp, chi phối việc hoạch định mục tiêu, nội dung, nhiệm vụ của chương trình CCHC 10 năm qua. Có thể nói, chúng ta mới chỉ có thiết kế tổng thể mà chưa có thiết kế chi tiết cho chương trình CCHC. Do đó, việc thi công công trình (CCHC) sẽ phải mò mẫm, chắp vá. Chẳng hạn như, trong nội dung chương trình tổng thể CCHC có đề cập đến việc phân tích giữa quản lý nhà nước với quản lý kinh doanh; giữa hành chính với sự nghiệp, dịch vụ công; nhưng chưa chỉ ra được cần phải tách bỏ những khâu cụ thể nào ở mỗi cơ quan, mỗi cá nhân trong bộ máy. Vì vậy, đến nay, bộ máy hành chính vẫn đang còn “ôm” khá nhiều việc của thị trường và xã hội.

Hai là, trong tổ chức triển khai thực hiện, còn có nhiều vấn đề chưa hợp lý, cả về lực lượng và động lực để CCHC.

Về lực lượng CCHC, bộ máy hành chính là nhân tố nòng cốt để cải cách chính mình là có phần chưa ổn. Trong khi đó lại chưa phát động được sức mạnh của đông đảo người dân trong việc tham gia công cuộc cải cách này.

Có lẽ do chưa tìm ra được động lực trực tiếp thúc đẩy CCHC, chưa xác định rõ được lợi ích của mỗi tập thể, mỗi cá nhân trong bộ máy hành chính khi thực hiện cải cách một cách có kết quả, hiệu quả (động lực bên trong); cũng như những động lực thúc đẩy từ bên ngoài nền hành chính.

Ba là, ý thức trách nhiệm và quyết tâm chính trị của những tập thể và cá nhân có trọng trách, nhất là của người đứng đầu, trong việc triển khai thực hiện CCHC chưa thật cao. Kết quả là tuy số bộ, cơ quan ngang bộ có giảm được một số những cơ cấu bộ máy bên trong mỗi bộ (tổng cục, cục, vụ, ban…) lại tăng thêm đáng kể ở hầu hết các bộ hiện nay.

Việc cải cách hành chính còn bị chi phối bởi quan hệ lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm. Mỗi cơ quan, mỗi cấp hành chính không dễ cắt bỏ, hoặc chuyển giao cho cơ quan khác và cho cấp dưới những công việc, những thủ tục có thể mang lại lợi ích, và ngược lại. Chính vì thế mà đến nay, tình trạng chồng chéo hoặc bỏ sót nhiệm vụ giữa các bộ, cơ quan ngang bộ vẫn chưa được giải quyết, cũng như việc đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa trung ương và địa phương trong nhiều ngành, lĩnh vực vẫn chưa được triển khai thực hiện theo tinh thần cải cách.

Chậm đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng

Việc chậm đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng là nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế, yếu kém trong CCHC hiện nay. Các cấp uỷ Đảng ở trung ương và địa phương đang quyết định thay nhiều công việc cụ thể của bộ máy hành chính nhà nước. Điều đó vừa không phát huy được quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tập thể và cá nhân trong bộ máy hành chính, là chỗ dựa để trốn tránh trách nhiệm khi xảy ra hậu quả xấu, mặt khác, lại làm phá vỡ tính thống nhất trong tổ chức và hoạt động của hệ thống hành chính. Chẳng hạn, mỗi chính sách, chỉ thị pháp luật nhà nước, chỉ thị của cơ quan nhà nước cấp trên để chính quyền cấp dưới triển khai thưc hiện đều phải chờ xin ý kiến của cấp ủy Đảng cùng cấp. Điều này làm cho việc thực hiện thường bị chậm trễ, và nhiều khi lại bị biến dạng vì những lý do nào đó.

Trật tự thứ bậc hành chính bị chi phối trực tiếp bởi quan hệ trên dưới trong bộ máy Đảng đang làm sai lệch mối quan hệ giữa các cơ quan và cá nhân trong hệ thống hành chính nhà nước. Chẳng hạn, mối quan hệ giữa bộ trưởng với chủ tịch UBND cấp tỉnh, nhiều người hiểu rằng hai chức danh này có vị trí ngang nhau và có quan hệ phối hợp với nhau mà thôi. Nhưng theo trật tự hành chính thì bộ trưởng là người đứng đầu hành chính trong ngành, lĩnh vực quản lý phải là cấp trên trực tiếp của chủ tịch UBND cấp tỉnh, để chỉ đạo, điều hành chủ tịch UBND cấp tỉnh thực hiện những vấn đề thuộc phạm vi lĩnh vực quản lý. Do vậy mà rất nhiều công việc đáng lẽ thuộc thẩm quyền giải quyết của bộ trưởng nhưng thường phải đẩy lên Thủ tướng, phó thủ tướng quyết định hoặc cho ý kiến. Tình trạng này là do bị ảnh hưởng trực tiếp của quan hệ thứ bậc trong bộ máy Đảng, vì những người đứng đầu địa phương (bí thư, chủ tịch) thường là những uỷ viên Trung ương hoặc uỷ viên Bộ Chính trị, ngang hoặc cao hơn chức vụ đảng của bộ trưởng.

Nguồn: SGTT