Diễn biến và nguyên nhân

Điều dễ dàng nhận ra là dù tính theo tháng sau so với tháng trước hay so với tháng 12/2010, hay so với tháng cùng kỳ năm trước, thì tốc độ tăng giá thực phẩm đều cao gấp rưỡi, gấp đôi tốc độ tăng giá tiêu dùng nói chung (chẳng hạn, tháng 6/2011 so với tháng 12/2010, giá tiêu dùng chung tăng 13,29% thì giá thực phẩm tăng 22,21%, tháng 6/2011 so với tháng 6/2010 tương ứng là 20,82% và 33,25%).

Nguồn số liệu: Tổng cục Thống kê

Do thực phẩm chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ, nên việc tăng cao của giá thực phẩm đã tác động mạnh đến tốc độ tăng giá tiêu dùng chung. Tốc độ tăng giá thực phẩm cao hơn tốc độ tăng giá tiêu dùng chung không chỉ diễn ra trong năm nay, mà đã từng diễn ra trong một số năm trước (năm 2004 là 17,1% so với 9,5%, năm 2005 là 12% so với 8,4%, năm 2007 là 21,16% so với 12,63%, năm 2008 là 26,53% so với 19,89%, năm 2010 là 16,69% so với 11,75%). Tình hình này lại xảy ra trong điều kiện Việt Nam xuất phát từ nông nghiệp đi lên.

Các tình hình trên được coi là một trong những nghịch lý hiện nay, nhất là đối với Việt Nam. Lý giải nghịch lý này, các chuyên gia đã đưa ra nhiều nguyên nhân và có thể quy về 4 nhóm: nguyên nhân nói chung và nguyên nhân về thực phẩm nói riêng. Mặt bằng giá chung tăng lên do sự tăng lên của giá hàng xuất, nhập khẩu, do tỷ giá VND/USD tăng, do phải thực hiện lộ trình giá thị trường,… Nguyên nhân về thực phẩm nói riêng được xét trên các góc độ khác nhau.

Xét theo thời gian, giá thực phẩm tăng cao vào tháng 1 và đặc biệt tăng cao vào tháng 2 chủ yếu do nhu cầu tiêu dùng thực phẩm tăng cao vào dịp Tết Nguyên đán. Tháng 3, tốc độ tăng giá thực phẩm chậm hẳn lại, vừa thấp chỉ bằng một phần ba tốc độ tăng của tháng trước, vừa thấp hơn tốc độ tăng giá tiêu dùng chung, nhưng vẫn còn khá cao so với thông lệ các năm trước.

Tháng tư, giá thực phẩm đột ngột tăng cao- gấp ba lần tốc độ tăng của tháng trước, gấp rưỡi tốc độ tăng giá tiêu dùng chung; tháng 5, tháng 6, mặc dù tăng chậm lại, nhưng vẫn cao hơn gấp rưỡi tốc độ chung. Một trong những nguyên nhân chủ yếu do thương nhân nước ngoài đẩy mạnh mua thực phẩm ở thị trường Việt Nam để làm giảm nhiệt giá thực phẩm tăng cao ở trong nước họ.

Xét theo các yếu tố, giá thực phẩm trong nước tăng cao gồm cung- cầu- phân phối.

Lời giải

Lời giải cho nghịch lý giá thực phẩm tăng cao là các giải pháp liên quan đến cung- cầu- phân phối thực phẩm.

Về cung, thực phẩm chủ yếu do trồng trọt, chăn nuôi và thủy sản cung cấp. Sản lượng một số thực phẩm nông, thủy sản bình quân đầu người của Việt Nam còn thấp.

Nguồn số liệu: Niên giám tóm tắt của TCTK

Nếu trừ đi khối lượng dành cho chăn nuôi, sản xuất công nghiệp, xuất khẩu, thì lượng tiêu dùng bình quân đầu người còn thấp so với nhiều nước trên thế giới.

So với cùng kỳ năm trước, một số thực phẩm nông sản đã tăng, giảm như sau:

Nguồn số liệu: Báo cáo 6 tháng của TCTK

Mức bình quân đầu người còn thấp, 6 tháng đầu năm nay, sản lượng nhiều loại thực phẩm còn bị giảm. Sản lượng rau tổng số tuy tăng, nhưng vào thời điểm giáp vụ, lại bị đợt mưa gió do ảnh hưởng của cơn bão số 2, nên nguồn cung cấp bị hạn chế. Nhiều loại thực phẩm nông, thủy sản còn bị giảm.

Đáng lưu ý, đàn lợn- nguồn thực phẩm quan trọng nhất đối với tiêu dùng- thì tình trạng trống chuồng diễn ra khá phổ biến, ngay cả những vùng thuần nông. Nếu cách đây mươi năm, tỷ lệ hộ nông nghiệp có nuôi lợn còn đạt khoảng trên 2/3, thì nay chỉ còn khoảng 1/3.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng tới nguồn thực phẩm cho người, mà còn không tận dụng được sản phẩm phụ của trồng trọt, giảm nguồn phân bón hữu cơ, đồng ruộng sẽ bị “chai cứng” dần với nguồn phân hóa học.

Vì vậy, đồng thời với việc đẩy mạnh chăn nuôi quy mô lớn theo kiểu trang trại, công nghiệp, cần vận động các hộ chăn nuôi gia đình. Đi theo nó là đẩy mạnh công tác thú y, con giống, sản xuất thức ăn chăn nuôi từ trong nước (cũng giống như công nghiệp phụ trợ để tránh sự phụ thuộc từ nước ngoài), bởi Việt Nam còn là nước nông nghiệp, nhưng kim ngạch nhập khẩu thức ăn gia súc và nguyên liệu rất lớn và tăng lên (năm 2008 là gần 1,75 tỷ USD, năm 2010 là 2,17 tỷ USD, ước 6 tháng 2011 là 1,16 tỷ USD). Cần ưu tiên vốn cả về số lượng, cả về lãi suất cho nông nghiệp nói chung và thực phẩm nói riêng.

Ngoài nguồn cung trong nước, còn có nguồn cung từ nước ngoài. Thịt đông lạnh bắt đầu được nhập khẩu chính thức từ năm 2007, tăng lên đạt đỉnh điểm vào năm 2009; trong 6 tháng đầu năm nay ước đạt 45 nghìn tấn. Đây là biện pháp tình thế; cần phải xác lập vị thế xuất khẩu đối với một nước đi lên từ nông nghiệp.

Về cầu, tiêu dùng thực phẩm ở trong nước tăng cả về số lượng, cả về chủng loại, cùng với sự tăng lên của dân số, của nhu cầu và mức sống. Nhu cầu của các nước đối với nông sản nói chung và thực phẩm nói riêng, cũng ngày một tăng. Trong 6 tháng, có gần 2,6 nghìn tấn thịt lợn sữa đông lạnh xuất khẩu sang Hongkong, Malaysia.

Việc mua bán thực phẩm hiện có sự chênh lệch giá giữa người sản xuất, người nhập khẩu với chợ đầu mối, chợ bán lẻ đến tay người tiêu dùng. Tình trạng “bắt chẹt” diễn ra khá phổ biến, làm tăng giá bán cuối cùng. “Bắt chẹt” cả đối với hai đầu về giá đối với người bán đầu tiên với người mua cuối cùng, cả về cân đo lượng không chính xác,… Công tác quản lý giá, quản lý thị trường đối với khâu này còn lúng túng và không ít bất cập.