Ngay mới gần đây có một số quan chức và chuyên gia vẫn lên tiếng cho rằng lạm phát ở Việt Nam có nguyên nhân (phần nhiều) là do giá cả thế giới tăng, làm tăng mặt bằng giá cả trong nước thông qua kênh nhập khẩu.

Và vì là do giá cả thế giới tăng, và vì chúng ta có nền kinh tế có độ mở lớn (tỷ trọng xuất khẩu + nhập khẩu trên GDP lớn) nên chúng ta có muốn cũng chẳng làm gì được, vì đây là nguyên nhân khách quan.

Thực ra chuyện này chẳng phải là khách quan hoàn toàn, và ta cũng chẳng phải chịu bó tay hoàn toàn nếu thực sự muốn đối phó.

Để gợi mở vấn đề, hãy đi từ câu hỏi, tại sao ở một số nước trong khu vực và trên thế giới cũng có độ mở lớn không kém Việt Nam mà lạm phát của họ thấp hơn Việt Nam?

Gạt bỏ những lý do khách quan, "tại thiên tai" vớ vẩn này thì ta thấy nổi lên một khác biệt về chính sách tỷ giá và xu hướng vận động của tỷ giá bản tệ so với USD giữa Việt Nam với các nước.

Ở một số nước, ví dụ như Singapore, Chính phủ nước này dùng chính sách tỷ giá - để đồng đôla Singapore (SGD) lên giá so với USD - để chống/hạn chế lạm phát nhập khẩu. Kết cục là lạm phát có mặt ở quốc đảo này, nhưng với mức độ rất khiêm tốn so với của Việt Nam, là nước mà bản tệ (VND) có xu hướng luôn bị mất giá so với USD.

Như vậy, đặt ngược lại vấn đề, nếu Việt Nam cũng duy trì một chính sách tỷ giá để cho VND lên giá so với USD (hoặc tối thiểu là giữ ổn định tỷ giá) thì cũng sẽ góp phần giảm nhiệt lạm phát ở Việt Nam. Nói cách khác, đây là một trong những cách để đối phó với lạm phát nhập khẩu, và, vì thế, không đúng như nhiều người nói rằng/tin rằng lạm phát nhập khẩu là chuyện khách quan, không can thiệp được.

Đương nhiên, tấm huy chương nào cũng có 2 mặt. Dùng chính sách tỷ giá để kìm chân lạm phát sẽ làm cho VND lên giá so với USD, tức là ảnh hưởng tiêu cực đến tính cạnh tranh của hàng xuất khẩu của Việt Nam. Do đó, đôi khi cái giá phải trả để đổi lấy lạm phát trong chừng mực kiểm soát được lại quá lớn, nhất là trong mắt một số nhóm lợi ích nào đó.

Vì vậy, tuy tỷ giá là một công cụ để chống nhập khẩu lạm phát, nhưng có nên dùng nó để kiềm chế lạm phát không, và dùng ở mức độ nào, như thế nào, luôn là một câu hỏi khó, ít có lời giải đáp rõ ràng đối với những nhà hoạch định chính sách.