Về vai trò của kết cấu hạ tầng, đường dẫn của sự phát triển kinh tế xã hội, là điều kiện để phân bố lực lượng sản xuất, thức đẩy lưu thông hàng hóa, rộng không gian phát triển, kết nối các vùng kinh tế, làm tăng tính hiệu quả,… góp phần xóa đói giảm nghèo trên các vùng miền, góp phần giảm bớt chênh lệch giữa các vùng, miền của đất nước. Thực tế thời gian qua cho thấy đường giao thông mở đến vùng nào thì hàng hóa đi đến vùng đó; ngược lại cũng tạo điều kiện cho hàng hóa từ vùng đó đi ra khỏi vùng. Đường điện đi đến đâu thì ánh sáng, thông tin, văn hóa cùng đến một cách nhanh chóng, thường xuyên. Trường học mở đến đâu thì giáo dục đào tạo có điều kiện để phát triển, mà giáo dục đào tạo là chìa khóa của khoa học công nghệ và khoa học công nghệ là động lực của tăng trưởng.

Cơ sở y tế, trạm y tế theo chuẩn quốc gia phát triển đến đâu, thì y tế dự phòng phát triển đến đó. Ở đâu có chợ, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, miền núi, thương mại có điều kiện phát triển, sản xuất hàng hóa và dịch vụ có điều kiện phát triển theo. Quá trình đô thị hóa ngày một nhanh, mở rộng, nếu kết cấu hạ tầng không đi theo, thậm chí không đi trước một bước thì không phải đô thị hóa mà nông thôn hóa thành thị,…

Công cuộc xây dựng nông thôn mới- bước đổi mới thứ hai đối với nông nghiệp, nông thôn- cũng bắt đầu từ tiêu chí quy hoạch, từ các tiêu chí về điện, đường, trường, trạm, chợ,…

Về thực trạng kết cấu hạ tầng, Thủ tướng Chính phủ đã đánh giá “Trong những năm qua chúng ta đã huy động nhiều nguồn lực để xây dựng kết cấu hạ tầng, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế xã hội, xóa đổi giảm nghèo trên các vùng miền của đất nước”. Trong điều kiện sản xuất trong nước chưa đáp ứng được đầu tư và tiêu dùng cuối cùng, nhưng tỷ lệ vốn đầu tư phát triển toàn xã hội/GDP tăng lên qua các thời kỳ:

 

Nguồn số liệu: Tính từ số liệu của TCTK

 

Tỷ lệ vốn đầu tư/GDP của Việt Nam thuộc loại cao trên thế giới, có chăng chỉ thấp thua của CHND Trung Hoa- nước có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất, liên tục, trong thời gian dài nhất thế giới hiện nay. Trong tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội, thì vốn đầu tư xây dựng cơ bản chiếm tỷ trọng cao nhất.

Tuy nhiên, theo Thủ tướng, “hệ thống cơ sở hạ tầng vẫn còn yếu kém, lạc hậu, việc quy hoạch xây dựng lại không đồng bộ, đầu tư dàn trải, khả năng kết nối các loại hình vận tải, kết nối giữa các vùng trong nước và với các tuyến vận tải quốc tế còn hạn chế. Quy mô kinh tế ngày càng tăng, quá trình đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ càng bộc lộ những bất cập trong kết cấu hạ tầng nước ta, nhất là hệ thống giao thông và hạ tầng đô thị, làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh và là một trong những điểm nghẽn tăng trưởng.

Để thực hiện đột phá về kết cấu hạ tầng, theo Thủ tướng, cần quan tâm đến 4 nội dung.

Thứ nhất, làm tốt công tác quy hoạch. Đây là công tác có tầm quan trọng hàng đầu, với các yêu cầu:

Một, theo sự phân bố lực lượng sản xuất;

Hai, theo sự bố trí dân cư  gắn với quá trình đô thị hóa;

Ba, có tầm nhìn dài theo thời gian và rộng theo phạm vi cả nước.

Thứ hai, phải có sự lựa chọn các ưu tiên, phải lựa chọn ưu tiên, bởi nhu cầu phát triển kết cấu hạ tầng ở các địa phương cũng như trên phạm vi cả nước là rất lớn, trong khi đó nguồn lực để thực hiện lại có hạn. Trong điều kiện không thể dựa vào lòng mong muốn mà phải lựa chọn cái tốt nhất có thể nhằm giải tỏa nhanh các điểm nghẽn. Theo đó, Thủ tướng đã chỉ ra việc phát triển kết cấu hạ tầng giai đoạn 2011- 2015 theo bốn định hướng (vận tải, đô thị, điện, thủy lợi và thông tin- truyền thông).

Thứ ba, tập trung hơn nữa hoàn thiện cơ chế huy động nguồn lực trên cơ sở huy động ngày càng nhiều đầu tư của xã hội, đẩy mạnh xã hội hóa, đa dạng hình thức đầu tư, khuyến khích và tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế, kể cả đầu tư nước ngoài tham gia phát triển kết cấu hạ tầng, kết hợp các phương thức (BOT, BT, PPP).

Trong tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội nói chung cũng như đầu tư xây dựng cơ bản, đầu tư kết cấu hạ tầng, tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực nhà  nước có xu hướng giảm dần (từ 59,8% năm 2001 xuống còn 38,1% năm 2010); của khu vực ngoài nhà nước đã tăng lên (tương ứng từ 22,6% lên 36,1%); của khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (tương ứng tăng từ 17,6% lên 25,8%).

Tỷ lệ ngoài công lập trong lĩnh vực giáo dục- đào tạo, y tế, văn hóa, thể thao đã xuất hiện và phát triển (như tỷ lệ ngoài công lập về số trường trung cấp đạt 26,6%, về số trường cao đẳng, đại học đạt 19,3%,…).

Thứ tư, đổi mới quy trình thủ tục đầu tư nhằm vừa đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án, vừa tăng cường chất lượng thiết kế thi công, tăng cường công tác giảm sát, bảo đảm chất lượng công trình và hiệu quả đầu tư đi đôi với việc nâng cao năng lực của các đơn vị trong nước.