Các bộ chuyên ngành (sở chuyên ngành) lập và chỉ đạo thực hiện các dự án đầu tư từng ngành, như Bộ Giáo dục và Đào tạo (Sở Giáo dục và Đào tạo) đối với việc xây dựng trường học. Cơ chế đó được gọi là “lập ngân sách kép”.

Việc phân cấp cho chính quyền các tỉnh, thành phố đã nâng cao vai trò và trách nhiệm, tính sáng tạo và năng động của từng địa phương, nhưng cũng đã làm xuất hiện nguy cơ trỗi dậy của lợi ích cục bộ trong việc đầu tư nhiều dự án không phù hợp với quy hoạch ngành và vùng lãnh thổ, điển hình là việc có quá nhiều cảng biển, sân bay, trường đại học…

Những người đứng đầu mỗi bộ, địa phương tận dụng mọi cơ hội như khi tiếp đón lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước thăm ngành, địa phương và bằng nhiều mối quan hệ để tăng thêm vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho ngành và địa phương. Đã có những quyết định từ Trung ương để lại cho một địa phương các khoản thu ngân sách trong mấy năm liền; các kiến nghị giữ lại toàn bộ vốn khấu hao cơ bản của một tập đoàn kinh tế được chấp thuận. Không thể ngăn cản được những sự việc như vậy, nhưng cần phải thấy rằng, đã có nhiều quyết định không đúng luật pháp và không tính đến lợi ích quốc gia.

Cần sửa đổi, bổ sung pháp luật và xây dựng cơ chế phối hợp xây dựng kế hoạch và phân bổ ngân sách nhà nước, trong đó có đầu tư công. Theo đó, mọi ngành, mọi cấp phải thực hiện nghiêm chỉnh luật pháp và cơ chế đó, chỉ có ngoại lệ về ngân sách trong trường hợp xảy ra thiên tai, địch họa, tình trạng khẩn cấp phải áp dụng những biện pháp bất thường.

Theo Luật Ngân sách nhà nước, Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất, chịu trách nhiệm phê chuẩn ngân sách nhà nước; Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố phê chuẩn ngân sách địa phương, trong đó có đầu tư công. Công tác phê chuẩn ngân sách nhà nước hàng năm có liên quan đến việc thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội và bảo đảm chi thường xuyên của bộ máy nhà nước là hoạt động quan trọng của Quốc hội, do vậy, các đại biểu Quốc hội cần được cung cấp thông tin đầy đủ, có thời gian nghiên cứu và nên tham khảo ý kiến các tổ chức tư vấn độc lập để đưa ra quyết định đúng đắn.

Việc thực hiện chức năng giám sát thực hiện chi ngân sách theo đúng mục tiêu đã được xác định để tránh tình trạng lạm quyền, chi sai mục đích, lãng phí, thất thoát đang đòi hỏi đổi mới phương thức hành động để bảo đảm hiệu quả sử dụng vốn ngân sách cho đầu tư công.

Kinh nghiệm thế giới cho thấy, việc huy động các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng dân cư vào quá trình hình thành và giám sát thực hiện dự án đầu tư công theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân kiểm tra” đã đưa lại kết quả rất khả quan.

Xin nêu một ví dụ điển hình về cơ chế dân chủ trong việc đầu tư công. Thành phố Porto Alegre (Brazil) có dân số 9,6 triệu người, chia thành 16 quận, đã tổ chức diễn đàn ngân sách thị chính. Diễn đàn này là nơi Hội đồng Đại diện của các quận thảo luận về các khoản chi tiêu của ngân sách thành phố trên cơ sở các ưu tiên của quận. Quyết định cuối cùng về ngân sách thành phố được đưa ra tại cuộc họp ba bên: quan chức Tòa thị chính, Hội đồng Đại diện các quận và Hội đồng Cố vấn (gồm các chuyên gia được lựa chọn). Các dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật được các đại diện cộng đồng giám sát tiến độ thực hiện và các khoản kinh phí.

Phương châm xã hội hóa đầu tư công cần được thể chế hóa bằng các quy định trong từng lĩnh vực, trên cơ sở tổng kết và rút ra những bài học từ các chủ trương như đổi đất lấy hạ tầng, đấu giá quyền sử dụng đất, mối quan hệ giữa các tổ chức công cộng với các nhà cung cấp dịch vụ tư nhân, khắc phục tình trạng độc quyền còn khá phổ biến hiện nay, phải bảo đảm bằng quy định của Chính phủ về quyền của người dân được tiếp cận thông tin các dự án, tính công khai và minh bạch về thông tin, mọi dự án phải được công bố công khai trước khi thực hiện và người dân được quyền đưa ra ý kiến.

Nguồn: Đầu tư