Vào đầu tháng 12/2011, khi sự kiện hợp nhất đầu tiên diễn ra với 3 ngân hàng (NH) thương mại Ficombank, TinNghiaBank, SCB thì hiện tượng phá trần lãi suất lại tái hiện. Tuy kín đáo hơn thời gian trước đó nhưng cũng bắt đầu xuất hiện tính không giới hạn về phạm vi tác động.

Một sự trùng hợp về thời điểm giữa hai sự kiện trên chăng?. Song nếu là trùng hợp ngẫu nhiên thì tại sao lại diễn ra một chuỗi vận động có tính hệ thống: tình trạng thiếu hụt trầm trọng về thanh khoản của 3 NH Ficombank, TinNghiaBank, SCB trước khi chính thức hợp nhất, và trần lãi suất huy động 14%/năm đã chính thức bị "phá bỏ" trong ít nhất hai tháng qua?

Những trò chơi độc đáo luôn có đặc điểm là ngay cả người tham gia cũng không thể biết rõ là mình đã bị biến thành trò chơi của người khác. Có lẽ trò chơi chỉ được định hình nét độc đáo của nó khi những người tham gia suy ngẫm lại đường đi của trò chơi này.

Trần lãi suất : khởi đầu của trò chơi

Vào tuần cuối tháng 8/2011, trong bối cảnh chỉ số lạm phát bắt đầu có xu hướng giảm sau khi lập đỉnh trong năm, lần đầu tiên kể từ khi nhậm chức thống đốc, Nguyễn Văn Bình đã nêu khả năng về phương án giảm lãi suất.

Trước đó, như tất cả chúng ta còn nhớ, lãi suất huy động đã bị biến thành một cái "chợ", bất chấp Thông tư 02 của NHNN quy định mức trần 14%/năm từ những tháng đầu năm 2011. Rất mau chóng, lợi ích của từng NH thương mại là trên hết. Tình hình khó khăn về vốn đã khiến đa số NH thương mại lao vào cuộc đua cạnh tranh huy động vốn từ khách hàng. Từ đó, lãi suất huy động đã nhảy vọt lên mức 19-20%, thậm chí 21%. Hệ quả quá lớn của cái "chợ" hỗn tạp này là mặt bằng lãi suất cho vay đã bị chính các NH thương mại đẩy lên đến 25-27%.

Kỷ cương và tính nghiêm minh trong điều hành lãi suất của NHNN cũng vì thế đã tiệm cận với trục hoành, nếu ai đó tổ chức một cuộc khảo sát bỏ túi.

Nhưng cuộc cách mạng về kỷ cương lãi suất đã với chỉ thị 02 đã thiết lập lại trần lãi suất huy động 14%/năm.

Lần đầu tiên sau nhiều tháng, "chợ lãi suất" đã được bình ổn giá đầu vào. Cũng lần đầu tiên sau nhiều tháng, lời nói đã đi đôi với việc làm trong ngành NH. Chỉ một ngày sau Chỉ thị 02, NHNN đã có thống kê chính thức về tình hình tuân thủ lãi suất huy động và lãi suất cho vay của các NH thương mại.

Hai ngày sau Chỉ thị 02, cơ quan Thanh tra, giám sát NH - NHNN Việt Nam đã kiểm tra đột xuất một số TCTD tại Hải Phòng, Hà Nội, Đà Nẵng, Ninh Bình và TP.HCM có dấu hiệu vi phạm lãi suất huy động trên 14%/năm. Chỉ một tuần sau Chỉ thị 02, hai NH DongABank và Agribank đã bị xử lý nghiêm khắc do chi nhánh của những NH này vi phạm trần lãi suất 14%/năm.

Một tháng sau Chỉ thị 02, một sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa Thanh tra NHNN với Tổng cục Cảnh sát, Bộ Công đã được thao tác trong việc kiểm tra chi nhánh Tân Bình của NH Thương mại cổ phần Phát triển TP.HCM (HD Bank). Kết quả, như mọi người đều biết, án phạt rất nặng. Thậm chí, án hình sự còn treo lơ lửng trên đầu HD Bank.

Niềm tin xã hội được tái gia cố. Các doanh nghiệp khấp khởi mong chờ cái thòng lọng được tháo bỏ. Hy vọng cho sự tái phục hồi từ đình đốn kinh tế lại hé rạng.

"Cuộc cách mạng" tiếp theo: Thanh khoản

Vào đầu năm mới 2012, trong một hội nghị ngành NH, Giám đốc một chi nhánh ngân hàng đã thừa nhận: "Trên thực tế, kỷ cương lãi suất huy động trên thị trường NH chỉ giữ được từ ngày 7/9 đến hết tháng 9/2011. Còn từ tháng 10/2011 đến nay, đặc biệt là tháng 12/2011, thị trường NH đang phải chịu đựng tình trạng mặc cả lãi suất, song không dễ phát hiện, không dễ tố cáo".

Tuy không dễ phát hiện, nhưng những NH lớn có thói quen tuân thủ quy định về trần lãi suất huy động, đã lại bức xúc khi phải "tố cáo" mức lãi suất thỏa thuận" đang có chiều hướng tiệm cận mốc 20% tại một số NH  nhỏ.